DİE, geçen yılın 1 Ocak'ında toplumu temsil eden 9 bin hanelik örnek grupla başladığı araştırmayı, kriz patladıktan sonra durdurdu. Ama eldeki 3 aylık saptamalar, kriz sonrası Türkiye insanı için bir fikir vermekte.
Örneğin, aileler krizden sonra besin, giyim, mobilya, ev aletleri harcamalarını düşürmüşler.
Buna karşılık ulaştırma, konut, su, elektrik, her türlü yakıt ve alkollü içecekler, sigara giderleri artmış.
Sağlık ve eğitim aynı kalmış.
Ailelerin boğazlarından, çocukların üstünden başından kesmeleri krizin darbe izleridir. Acıyı uyuşturmak ve efkar dağıtmak için de alkol tüketimini ve tütün kullanımını artırmışlar.
DİE ile ilgili Bakan Tunca Toskay araştırmanın amacını şöyle anlattı:
"DİE baz endeksleri için ilke, istikrarlı bir yılın seçilmesidir. Nedendir bilmiyorum, kullanmakta olduğumuz baz endeks bir kriz yılı olan 1994'e ait. Mutlaka yenilenmeli.
O nedenle ciddi ve özenli bir çalışmayla Türkiye genelinde toplumu temsil eden 9 bin hanelik örnek grup oluşturuldu. Her haneye özel olarak hazırlanmış defterler dağıtıldı.
Her gün yaptıkları harcamaları o defterlere yazacaklardı.
Binlerce eğitimli anketör, onları her ay ziyaret edecek ve defterlerdeki sonuçları istatistik normlara göre analiz yapılması için toplayacaklardı.
2001, nispeten rakamların istikrar kazanmakta olduğu, baz endeks araştırması yapılabilecek yıl gibi görünüyordu.
Ama, kriz patladı.
Artık defterlere yazılanların ve yazılacakların anlamı kalmadı.
Araştırmayı durdurduk.
1 Ocak 2001'den itibaren yeniden başlatıyoruz."
Toskay ve DİE bu araştırmaya büyük önem veriyor.
Gelir - gider analizleri, yeni tüketim kalıpları, istatistik hesaplamalar için katsayı saptamaları, Türkiye'nin varsıllık ve yoksulluk haritaları ve daha bir dizi bulgu sağlanacak.
Elbette temel amaç 1994'ün eskiyen ve kriz sürecinin verilerini yansıtan baz yerine, yeni tüketim kalıplarını içeren rakamlarla bir baz oluşturmak.
AB'de olduğu gibi araştırmayı her yıl tekrarlamak.
Zaten bu araştırma için AB'den gelen uzmanlarla çalışıldı. AB normları uygulanıyor.
Toskay, "yeni bir yasa çıkarılacağını, bütün istatistik verilerin AB normlarıyla tanımlanacağını" söyledi.
Dahası... Devlet politakalarına yön verecek yeni Türkiye insanı profili de oluşacak.
Örneğin yazının başlarında yansıttığım ilk üç ay değerlendirmeleri bazı ilginç alt grup değişimlerini de göstermekte.
DİE Başkan Yardımcısı Nurgül Öğüt'ten dinlediğime göre et tüketiminde, kırmızı'dan beyaz'a, yani balık ve tavuğa geçiş var. Ve taze meyve - sebzeden dondurulmuş besine, kumaştan hazır giyime, katı yakıttan gaz ve sıvıya, mektuptan telefona, jetondan kontürlü telefon kartına...
Gene araştırma, ağırlık oranı zaten az olan eğlence ve kültürde değişim olmadığını ama içerikte değişim yaşandığını, söz gelişi bilgisayar, DVD, CD, cep telefonu ve aksesuvarları için harcamalarda küçük de olsa bir tırmanışı, turizmde paket turlara yönelimi, kişisel harcamalarda kozmetik giderlerde, lokanta ve otel harcamalarında artış olduğunu gösteriyor.
Yeni baz endekste böyle yeni ürünler yer alacak.
1994 baz endeksine de yeni olarak tüpgaz ve renkli TV girmişti.
Bu sıralananları, ekonomik krizdeki bunalımı ve acıları yeterince yansıtmıyor gibi yorumlayanlar olabilir. "Eve et götüremeyenlerin oranı, kıymayı ve kemiği bile bulamayanların, halk tipi ekmek kuyruğuna girenlerin, bilgisayar, DVD bir yana çocuğa kitap alamayanların oranları" sorgulanabilir.
Elbette doğru.
Ama Türkiye de krize teslim olmuş değil.
Kriz ne kadar vurdu?.. Nasıl bir yeni Türkiye oluşuyor sorularının yanıtları birlikte araştırılmalı.
