Hangi Noel Baba?
Ukrayna Patrikliği, Rusya Kilisesi’nden ayrıldığı için bu yıl Noel’i Hıristiyan dünyasının çoğunluğu gibi 25 Aralık’ta kutladı. Bu davranış da Rusya’da bu tepkilere neden oldu.
İstanbul’da St. Antuan Kilisesi’nde gene Türk, Musevi, Ermeni “beyazlarından” bir kesim Noel’de mumlar yaktılar, dilekte bulundular.
Onlar da “Hıristiyan ritüelini uygulamakla” eleştirildiler.
Oysa…
Noel tam olarak bir “Hıristiyanlık” ritüeli değildir.
“Pagan kraldan reklam ikonuna…”
“Pagan seks festivalinden aileyi bir arada toplama ritüeline” kadar tarih boyunca değişimlerin ve hâlâ çok farklı kutlamaların konusudur.
Anlatayım…
MÜSTEHCEN PARTİ NOEL’İ
Antropolog Claude Levi-Strauss’a göre, Saturnalia Kralı Abbe de Liesse tarafından Noel bir yıl sonu “müstehcen” parti düzenlemesiyle başlatıldı. Karanlık Aralık’tan günlerin kısılmaya başladığı süreçte “Libertas decemberis (Aralık özgürlüğü)” diye bir festival geleneği oluştu.
Seks çılgınlıklarının da yaşandığı Saturnalina şenlikleri… Kadim “Özgür Aralık” ayı festivali.
ANTALYALI NOEL
Sonraları Noel, “ocağa, ağaca, evin kutsallığına, çocuğa” bağlı kadim ayinleri anımsatarak evrimler geçirdi. Neol Baba’nın en kolay tanımlanabilir atası Nicolas de Myra’dir. (Antalya’nın Demre ilçesinde yer alan antik bir Likya kenti.)
Küçük Asya’nın piskoposu Nicolas, aralık ayı sonlarında yoksul insanlara ve çocuklara geceleri yardım dağıtırdı; ekmek, et, yumurta, giysi, süt, vs…
Antalyalı St. Nicolas.
PEÇELİ GENÇ KIZ
Ortaçağ’dan beri özellikle Almanya ve Doğu Fransa’da popüler başka bir ikon aynı “işlevi” gerçekleştiriyordu.
Hıristiyanlar arasında “beyazlar giyinmiş, peçeli bir kız olan Christkindel” popüler olmuştu.
Hediyeler vermenin yanı sıra, inanca göre, ailelerin “kayıp çocuklarını” buluyordu.
………………..
Martin Luther’in 16-17. yüzyıl Avrupa’sı Protestan reformunda “beyaz peçeli genç kızın” yerini “hediyeler getiren çocuk İsa” aldı.
Onun da adı sondaki “e” harfi düşürülerek Christkindl oldu.
Hediye verme tarihi de 6 Aralık’tan Noel arifesi 24 Aralık’a değiştirildi.
Rusya’yı istemiyorum
ÇOCUK İSA
Christkindl “çocuk İsa”yı temsil ediyordu. Mesih’i “çocuklara hediye veren kişi” olarak sevdirdi.
19. yüzyılda Almanya’nın Katolik bölgelerinde de Christkindl kabul edildi.
Latin Amerika’daki birçok Katolik ülkede de bu ikon “başat hediye getiren” olmaya devam ediyor.
Örneğin…
Portekizcede “Menino Jesus (Oğlan İsa)” Latin Amerika’da “Nino Dios (Çocuk Tanrı)” veya “Nino Jesus (Çocuk İsa)”…
İtalya’nın bazı bölgelerinde “Gesu Bambino (Çocuk İsa)”…
Chisritkindl genellikle sarı saçlı ve melek kanatlarıyla tasvir edilen peri benzeri bir çocuktur.
İsa’nın bir bebek olarak enkarnasyonuna göndermedir.
Ancak ritüele göre çocuklara “Chiristkindl’ı asla şahsen görmeye çalışmamaları, görmeye çalışırlarsa gelip hediyeler getirmeyeceği” söylenir.
Noel ağacının dikildiği oturma odasına, ebeveynler gizlice hediyeler koyarlar ve çocuklara “Chiristkindl’ın şimdi ayrıldığını düşündüklerini” söylerler.
Noel Baba ve eşi Christine.
VE NOEL BABA
Bir süre Noel Baba piskopos kıyafetiyle bir elinde gönye, diğer elinde bir asa, çoğu zaman bir katır eşliğinde evleri ziyaret ediyor, hediyeler dağıtıyor gibi sunulmuştu.
Ona eşlik eden papaz Fouettard ise “yanlış yapan kişileri” elindeki sopayla vuruyor, böylece cezalandırıyordu.
………………….
Bunlar olurken, öte yandan Antalyalı Saint Nicolas gene de Hollanda da popülaritesini sürdürmüştü.
17. yüzyılın başında geleceğin New York’u olan Amerika’daki toprak parçası New Amsterdam kurulmuştu. Amerikalı yazar 1809’da Saint Nicolas’tan Noel Baba’ya geçişi başlatan bir yazı yayımladı.
Yazara göre, “Amerika’ya gelen Hollandalı denizci gemi kazası geçirmişti. Rüyasında ona aziz Nicola görünmüştü. Hollandalı göçmenlerinin yerleşmesini istediği, gelecekteki şehrin yerini gösteren bir boru şekli” çizmişti; “Mana-Hatta (Manhattan)” adı böylece oluştu.
Aziz Nicolas denizcinin rüyasında “Hollandalılar eğer bunu yaparsa, her yıl uçan arabasıyla bacalardan geçerek çocuklara hediyeler sunmaya” söz vermişti.
Reklam ikonu olarak Noel Baba…
REKLAMLARIN NOEL BABA’SI
Artık Noel Baba bugünkü imajını almak üzere daha çok edebiyattan ve yazarlardan satırlarla evrim geçiriyordu.
Örneğin… 1823’te New York gazetesi The Sentinel’da yayımlanan “St. Nicolas’tan bir ziyaret” şiirinde Noel Baba artık kutsal olmayan giysiler içindedir.
Sırtında bir çanta dolusu oyuncak taşır.
Bacalardan girer, küçük bir kızak ve küçük bir Ren geyiğiyle havada uçar.
O şiirden birkaç mısra şöyle:
“Gözleri nasıl da parlıyordu!
Neşeli, çilekli yanakları ve kiraz burnu!
Komik küçük ağzı yay gibi gerilmişti.
Sakalı çenesinde kar gibi beyazdı.
Bir pipoyu dudaklarının arasında sımsıkı tutuyordu.
Kafası büyüktü, küçük yuvarlak bir göbeği vardı.”
Bir başka inanca göre, gene hediyeler dağıtan genç kız Christkindel.
………………….
Ardından, Amerikalı sanatçılar başına kürklü bir şapka taktılar.
İki yanında Ren geyikleri ve sırtında sepeti olan adamın kırmızı giysiler içinde resimlerini piyasaya sürdüler.
Harpers Weekly’de Thomas Nast Noel Baba’yı çizdi:
“Beyaz sakallı, göbekli, beyaz kürkle süslenmiş kırmızı elbiseli, geniş kemerli…”
Ve…
Bugün bildiğimiz Noel Baba’ya getiren figür. Fransa’da, Amerikan askerleri tarafından ithal edilen kırmızı pantolonlu, kırmızı ve kürklü
ceketi, kürklü kırmızı kukuletası ile Noel Baba…
…………………..
İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Coca Cola’nın reklamlarıyla birlikte bu tombul yaşlı adam öylesine yaygınlaştı ki bütün dünyada dinlerden farklı olarak ailelerin bir araya gelmesini sağlayan gerekçeyi oluşturdu.
Uzaktaki aile bireyleri o gün bir araya geliyorlar. Çam ağacı altındaki hediyeleri alıyorlar. Bir çeşit “aile bütünlüğünü, evi, aile ocağını kutsama” ritüeli oluşmuş bulunuyor.
Hayır kurumları da “herkes için bir Noel” operasyonları düzenleyerek izole edilmiş insanlara, evsizlere el uzatıyor.
Çünkü istatistiklere göre insanların “en fazla yalnızlık sendromu yaşadıkları gece Noel geceleri…”
Bir de “La Christine” var.
O da Noel Baba’nın eşi.
O da hediyeler dağıtıyor.
2023 barış ve bolluk getirsin…
