Kamu görevlilerinin sendika kurma ve toplu sözleşme yapma hakları

AİHM Büyük Dairesi 12.11.2008 tarihinde kamu görevlilerinin sendika kurma ve toplu sözleşme yapma haklarıyla ilgili önemli bir karar verdi. Bu kararıyla AİHM, içtihadında köklü bir değişiklik yaptı.
Dava konusu, belediye çalışanlarının kurduğu TümBelSen Sendikası’nın Gaziantep Belediyesi ile yaptığı toplu sözleşmenin Yargıtay tarafından feshedilmesi ve kararın gerekçesinde, Yargıtay’ın sözleşmenin yapıldığı tarihte kamu görevlilerinin sendika kurma ve toplu sözleşme yapma haklarının bulunmadığını ileri sürmesi.
AİHM’nin yerleşmiş içtihadına göre, Sözleşme’nin 11. maddesinde düzenlenen sendika kurma ve sendikaya katılma hakkı toplu sözleşme hakkını içermiyordu. AİHM kararlarında, toplu görüşme ve toplu sözleşme haklarının sendika üyelerinin haklarını korumak bakımından önemli araçlar olduğunu, ancak başka araçlar da bulunduğunu, toplu görüşme hakkının tanınmasının 11. maddeyi ihlal etmeyeceği görüşünü ileri sürüyordu. Oysa, bu görüş ILO sözleşmeleri ve Avrupa Sosyal Şartı’na uygun değildi.

AİHM?içtihadında değişiklik
AİHM Büyük Dairesi, yeni kararıyla, sendika kurma hakkının toplu görüşme hakkını da içerdiği görüşünü benimsedi ve içtihadında değişiklik yaptı.
Kararda AİHM, Türkiye’nin onayladığı ve işçilerin kolektif görüşme ve sözleşme yapma haklarını düzenleyen 98 sayılı ILO Sözleşmesi’ni Avrupa Sosyal Şartı’nın 6. maddesini ve Türkiye’nin taraf olmadığı AB Temel Haklar Yasası’nı dikkate alıyor. Türkiye’nin taraf olmadığı uluslararası belgelerle ilgili olarak, AİHM, Sözleşme’yi yorumlarken, uluslararası hukuku ve Avrupa devletlerinin uygulamasını göz önünde bulundurduğunu, bunlar uluslararası hukukta ya da Avrupa Konseyi üyesi devletlerin uygulamalarında bir süreklilik gösterdiği sürece, davalı devletin bu uluslararası anlaşmalara taraf olması gerekmediğini belirtiyor. Bu görüşlerden hareketle, AİHM, uluslararası ve ulusal iş hukuklarındaki gelişmeleri ve Sözleşme devletlerinin uygulamalarını dikkate alarak toplu görüşme hakkının, 11.maddedeki sendika kurma hakkının ana unsurlardan biri olduğu sonucuna varıyor.
Kararda yer alan diğer bir husus, Sözleşme’nin 11. maddede öngörülen silahlı kuvvetler, polis ve devlet yönetimine mensup kişilerin sendika kurma ve üye olma haklarının sınırlanabileceği yolundaki istisnanın kapsamı. Bu konuda da, AİHM, ILO Komitesi’nin sendika kurma hakkının sadece silahlı kuvvetler ve polis bakımından sınırlandırılabileceğini öngörme tavsiyesini esas alıyor. AİHM’ye göre, Avrupa’daki uygulama, yerel ya da merkezi yönetimlere mensup bütün kamu görevlilerinin sendika kurma hakkına sahip olmaları. Genelde, tek istisna silahlı kuvvetlere tanınıyor. Zaten, bu davada, belediye işçilerinin 11. maddedeki istisnalar arasında sayılması söz konusu değil.

Türkiye için anlamı özel
Karar, bütün Avrupa Konseyi üyesi devletleri ve Türkiye bakımından önemli. Türkiye açısından, kamuda çalışan sendikalı işçi ve memur sayısı özel sektörde çalışan sendikalı işçiden fazla olduğundan karar özel bir önem taşıyor.,
Türkiye, Anayasa’sının 51. ve 53.maddelerinde yaptığı değişikliklerle kamu görevlilerinin sendika kurma ve toplu iş sözleşmesi yapma hakkını ilke olarak kabul etti. Sendika kurma hakkı ancak ulusal güvenlik, kamu düzeni gibi nedenlerle, yasayla sınırlandırılabiliyor.
4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları Kanunu’nun 15. maddesi sendika üyesi olamayacakların listesini yapmakta. Liste epeyce geniş. Buna göre, silahlı kuvvetler, MİT, polis gibi Avrupa’daki genel uygulamaya uygun istisnalar yanında, Milli Savunma Bakanlığı ile Silahlı Kuvvetler’de çalışan sivil memur ve görevliler, ceza infaz kurumlarında çalışan kamu görevlileri gibi istisna kapsamına alınmalarının haklılığı tartışmalı olabilecek memurları da içeriyor. Kaldı ki, bu görevlilerin Sözleşme’nin 11. maddesindeki devlet yönetimine mensup kişiler kapsamına sokulmayacağı açık.
AİHM, Demir ve Baykara kararıyla, içtihadını iş hukuku alanındaki gelişmelere uygun bir hale getirdi. Şimdi Avrupa Konseyi üyesi devletlerin de yasalarında ve uygulamalarında bu içtihada uyum sağlamaları beklenmeli.