Türklerin alfabeleri

LATİN harfleri Türk dünyasında, yavaş da olsa, giderek ortak alfabe haline geliyor. Maalesef bazı yazım kuralları ve harfler farklı... Mesela Q ve X harfleri bütün Türki alfabelerinde var bizde yok...
Türk dünyasını çok yakından tanıyan ve bütün lehçeleri konuşan Namık Kemal Zeybek'e göre, Latin harflerine karar veren ülkelerde de uygulama yavaş gidiyor:
- Okur yazarlığın çok yaygın olduğu ülkelerde alfabe değiştirmek zordur. En ileri, Azerbaycan'dır. Orta Asya'da hala gazeteler Kril harfleriyle basılıyor; çünkü büyük kitle onu biliyor.
Zeybek, Kazakistan Cumhurbaşkanı Nazarbayev'in de Latin harflerine geçmek için bir komisyon kurdurduğunu belirtti. Nazarbayev, Kazakistan'ın İslam, Rus ve umumi Türk kültürüyle yakın ilişkilerini anlatarak kademeli bir şekilde "Latin harflerine geçmenin doğru olacağını" söylemiş.
Latin harflerini öğrenip Kril harflerini unutmuş bir kuşağın yetişmesi, bilimsel ve kültürel devamlılıkta, hatta eğitimde ciddi kopuşlar ve boşluklar yaratır. O bakımdan geçişin kademeli olması makuldür... Ama peşi bırakılmamalıdır.
* * *
BU arada, günlük kullanımda değilse bile, görünce tanıyacak derecede bir ortak alfabe bilgisi yaratılmalıdır.
Muhammed Salih'in "Uluğ Türkistan Türkçesinin alfabesi" böyle bir öneridir.
Bizde olmayıp Türki cumhuriyetlerin Latin alfabelerinde bulunan harfleri beş grupta toplayabiliriz:
1- Kalın ve ince K: Kalın K, bütün Türk alfabelerinde Q harfiyle, ince K ise K harfiyle karşılanıyor: Azeriler, Türkmenler ve Özbekler 'qar yağar, tüccar kar eder' diye yazıyorlar.
2- Sert H harfi. Gırtlaktan söylenen, hırıltılı H sesi bütün dış Türk alfabelerinde, X harfiyle karşılanıyor; 'çox sevirem' diye yazarlar. Dilimizde bu sert H sesi vardır, bizim alfabemizde karşılığı yoktur.
3- Kalın E harfi: Bizdeki E ve A harfleri arasında bir ses. Türkmen ve Özbekler A harfinin üzerine iki nokta koyarak bu sesi karşılıyorlar. Azeri alfabesinde bu ses baş aşağı çevrilmiş (e) harfiyle karşılanıyor. Organımız olan 'el' ile, yabancı anlamındaki 'el' arasında telaffuz farkı...
4- Genizden N harfi: Osmanlıcada 'sağır kef' denilen harf... Bizde yok. Orta Asya alfabelerinde, İspanyolcadaki gibi, özel işaret konulmuş N ile karşılanıyor.
- Özel yazımlar: Mesela Türkmenler İ sesini y harfiyle, Özbekler Ş sesini sh harfleriyle yazıyorlar.
* * *
BİLGİSAYAR sistemimizde bu harfler olmadığı için yazılmış olarak size gösteremiyorum. Ama iş için, turistik gezi için veya akademik bir toplantı için Azerbaycan'a, Türkmenistan ve Özbekistan'a, yarın Kazakistan'a gitseniz, havaalanlarından itibaren bu harflerle karşılaşırsınız.
Kablodan Azeri TV'sini izlediğinizde de bu harfleri sık sık görürsünüz.
Beş harfi öğrenmek zor değil.
Eğitim ve Kültür bakanları, Türk dillerinde kullanılan Latin harfleri arasındaki bu küçük farkları okullarda öğretme kararı alsalar çok iyi olur.
Ticari ve kültürel ilişkilerimizi de kolaylaştırır.
Zaten hepsinde temel, Türkiye'nin Latin harfleridir; Ç, Ş, Ğ, Ö, Ü harfleri Türk Latin alfabesinden bütün Türki Latin alfabelerine geçmiştir.