Kök hücrelerin ciddi hastalıklara çare olabildiği konusu artık sık sık günlük haberlerde karşımıza çıkmaya başladı. Tıp dünyası kök hücrelerin yeni tıbbi tedaviler için büyük umut olduğuna inanıyor.
Peki, nedir bu kök hücreler? Kök hücreler adı üstünde vücudun ana hücreleridir. Özel fonksiyonlara sahip bütün diğer hücreler kök hücrelerin olgunlaşmasıyla oluşur.
Vücutta veya laboratuvarda doğru koşullar sağlandığında kök hücreler bölünerek yavru hücreleri oluşturur. Yavru hücreler ya yeni kök hücreler olur ya da farklılaşarak özelleşmiş hücreler olarak yoluna devam eder.
Özelleşmiş hücreler kan hücreleri, beyin hücreleri, kalp kası veya kemik hücreleri gibi daha özel işlevlere sahip olan hücrelerdir. Kök hücrelerinin kendini yenileme veya farklılaşma yeteneği vücudun başka hiçbir hücresinde yoktur.
Araştırıcıların keşfettikleri kök hücre kaynakları
Embriyonik kök hücreler: Dört beş günlük embriyolarda bulunur. Embriyonik kök hücreler insanlarda hastalanan organları ve dokuları onarma potansiyeli en yüksek olan hücrelerdir.
Erişkinlerdeki kök hücreler: Erişkinlerin kemik iliği gibi vücut dokularında az miktarda bulunurlar. Çocuklarda, plasentada ve göbek kordonunda bulunurlar. Bunların da kas hücreleri gibi başka hücrelere farklılaşma potansiyeli olduğu anlaşılmıştır. Belki yakın gelecekte bunlar da genetik mühendislik sonucunda (erişkin hücrelerdeki genlerin değiştirilmesiyle) embriyonik kök hücreler kadar faydalı olabilecektir
Amniyotik sıvıdaki kök hücreler: Anne karnındaki bebeğin çevresinde bulunan amniyos sıvısı içindeki kök hücreler birçok başka hücre tipine göre farklılaşma potansiyeline sahiptir.
Kök hücre tedavisi denen şey, bir insanda hastalanmış, işlev görmeyen veya hasarlı hücrelerin erişkin veya embriyonik kök hücrelerle değiştirilmesi demek. Bu, bir bakıma, organ nakline benziyor ama organlar yerine hücreler kullanılıyor. Laboratuvarda çoğaltılan kök hücreleri kalp kası, kan veya sinir hücrelerine farklılaşmaları için yönlendiriliyor.
Bu dönüştürme işlemi (manipülasyon) kök hücrelerinin çoğaltıldığı materyali değiştirerek veya hücrelere gen enjekte edilerek yapılıyor. Özelleşen hücreler kişiye implante ediliyor. Söz gelimi kişide kalp hastalığı varsa hücreler kalp kasına enjekte ediliyor. Böylece yeni sağlıklı hücreler kalp kasının onarılmasına katkıda bulunuyorlar.
Araştırmalar devam ediyor
İnsanlarda kullanılabilmesi için araştırmacılar kök hücrelerinin arzu edilen özel hücre tiplerine dönüştüğünden emin olmalılar. Örneğin kalp hücresine dönüşmesi beklenen bir hücrenin kemik hücresine veya başka hücrelere dönüşmesinin arzu edilmeyen sonuçları olabilir. Vücuda verilen kök hücrelerin bağışıklık sisteminin tepkisini çekmesi de mümkün.
İyi haber, artık günümüzde bu sakıncaları gidermenin yolları bulunmuş durumda ve kök hücrelerinin kontrolüyle ilgili daha ileri araştırmalar da devam ediyor.
Kök hücre tedavisi ve gelecek
Gittikçe artan bir hastalık listesinde kök hücrelerin kullanılabileceği umuluyor. Örneğin:
Diyabet: Bilim adamları insülin hormonu noksanlığı olan diyabetli bir kişinin vücuduna yerleştirilecek kök hücrelerini, insülin üreten hücrelere dönüştürmeyi deniyorlar.
Parkinson hastalığı: Parkinson hastalığında beyinde işlevlerini yerine getirmeyen belirli hücrelerin yerine onlara dönüşecek kök hücreleri yerleştirilebilir.
Kalp hastalığı: Kalp krizinden sonra kalp kasının bir bölümü ölür. Kalbin hasarlı hücrelerinin yerini alacak olan kalp kası hücrelerinin gelişeceği kök hücreler yapılmasına çalışılıyor.
Kanser: Meme kanseri gibi birçok kanserde, kemoterapi ve radyoterapi gibi tedaviler kemik iliğini tahrip edebiliyor. Kemik iliğinin kök hücreleriyle onarılması mümkün olursa doktorlar kanser için daha güçlü tedaviler uygulayabilir. Kök hücreleri, kanser hücrelerini öldürecek spesifik hücreler üretmek için de kullanılabilir. Bir organ veya doku parçası kanserden kurtulmak için çıkarılırsa onun işlevini sürdürecek kök hücreleri nakledilebilir.
Omurilik yaralanması: Omurilikteki sinir hücrelerinin yerini alacak kök hücreleri omurilik yaralanması nedeniyle kollarını veya bacaklarını kullanamayan kişileri iyileştirebilir.
Crohn hastalığı: Vücudun bağışıklık sisteminin kendi normal bağırsak hücrelerine saldırdığı bu hastalıkta bağışıklık sisteminin hatalı hücreleri sağlıklı kök hücrelerle değiştirilebilir.
Genetİk hastalıklar: Birçok genetik hastalıkta genlerde özel bir kusur vardır. Bu kusuru içermeyen kök hücreleri sorunu çözmek için kullanılabilir.
