Dünyanın izlediği çarpıcı harita! İstanbul'u tarıyor...
05.02.2022 - 06:46 | Son Güncellenme:
Bitmek bilmeyen koronavirüs salgını etkisini sürdürürken, pandemi ile mücadelede farklı çözümler de deneniyor. Bu çözümlerden birisi de ilk etapta kimsenin aklına gelmeyecek bir yerde gizli! Türkiye de bu yöntemde dünyaya öncülük ediyor. "9 örnek ile İstanbul’un yüzde 70’inde, 25 örnek ile de yüzde 100’ünde vaka yoğunluğunu tespit edebilirsiniz" diyen Doç. Dr. Bilge Alpaslan Kocamemi, yöntemin detaylarını anlattı.
Oğuzcan Atış / Milliyet.com.tr – İki yıl önce hayatımıza giren ve toplumsal yaşamda önemli değişikliklere sebep olan Kovid-19 salgını ile farklı alanlarda mücadele sürüyor. Aşı çalışmaları başta olmak üzere çeşitli yöntemler geliştiriliyor olsa da virüs uğradığı mutasyonlar sonucunda yayılmaya ve can kaybına neden olmaya devam ediyor. Bu amaçla Kovid-19 ile mücadelede tıp dünyasının çalışmalarına ek olarak farklı kulvarlarda da çalışmalar yürütülüyor. Dış basında da geçtiğimiz hafta ABD’de salgınla mücadele kapsamında kanalizasyon sularının analiz edildiği ve çıkan sonuçlara yönelik her bölgede farklı önlemlerin alındığı haberleri gündeme geldi. Aslında buna benzer bir yöntem pandeminin başından beri sistematik olarak Türkiye’de de uygulanıyor. Hatta Türkiye bu konuda öncü ülkeler arasında!
Tarım ve Orman Bakanlığı'na bağlı Türkiye Su Enstitüsü Başkanlığı (SUEN) koordinasyonunda devam eden projenin yürütücüsü ve bilimsel danışmanı Marmara Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Bilge Alpaslan Kocamemi, Türkiye’nin atık suların analiz edilmesi ve sonuçların Kovid-19 ile mücadelede kullanılması konusunda dünyanın önde gelen ülkelerinden birisi olduğunun altını çizdi ve mevcut çalışmanın dünyaya çok iyi bir örnek olduğunu vurguladı.
'TÜRKİYE DÜNYAYA ÖNCÜLÜK EDİYOR'
Türkiye’de atık suların analiz edilerek Kovid-19 vaka yoğunluğunun belirlenmesine yönelik çalışmaların 2020 yılının nisan ayında başladığını söyleyen Doç. Dr. Kocamemi, “Bu proje Tarım ve Orman Bakanlığı bünyesinde faaliyetlerini sürdüren Türkiye Su Enstitüsü Başkanlığı (SUEN) koordinasyonunda yürütülüyor. Mart 2020’de Dünya Sağlık Örgütü'nün Kovid-19’u pandemi ilan etmesi akabinde Nisan 2020’de Tarım ve Orman Bakanı'mız Dr. Bekir Pakdemirli'nin talimatıyla SUEN Başkanı Prof. Dr. Ahmet Mete Saatçı koordinasyonunda başlatıldı” ifadelerini kullandı.
Türkiye’nin atık suları analiz ederek Kovid-19 vaka yoğunluğu belirleme konusunda dünyaya öncülük ettiğini vurgulayan Doç. Dr. Kocamemi, “Bizim yürüttüğümüz bu çalışma başta Avrupa Birliği olmak üzere dünya çapında ses getirdi. Çünkü bu proje Türkiye’de 2 yıldır sistematik şekilde yürütülüyor. Dünya genelinde yapılan çalışmalarda da 'Türkiye öncü ülke ve dikkatle takip edilmeli' anlayışıyla hareket ediliyor” dedi.
'TESTE GİTMEYENLER DE ANALİZ EDİLİYOR AMA BİR TEŞHİS YÖNTEMİ DEĞİL'
Atık su analizi üzerinden Kovid-19 risk haritası oluşturulmasının pandemi süreci yönetiminde büyük öneme sahip olduğunu söyleyen Doç. Dr. Bilge Kocamemi, "Günlük vaka sayılarını tespit etmek için bildiğiniz üzere test kitleri kullanılıyor ama Kovid-19’a yakalanıp teste gitmeyen de çok sayıda insan var. Kanalizasyon analizlerinde bu insanlarda incelemelere dahil oluyor. Atık suların analiz edilmesi bize günlük vaka sayılarını vermez, bu bir teşhis yöntemi değil. Atık su analiz verileri ile şehir bazında vaka yoğunluğunun ne olduğunu ortaya çıkarabilecek bir yetenek kazanıyoruz. Bu verileri karar vericiler ile paylaşıp bölge bölge özel önlemler alınmasını ve vaka sayılarının kontrol altına alınmasını büyük oranda kolaylaştırıyoruz. Ayrıca atık sularda yürütülen sekans çalışmaları mutant virüslerin ülke genelinde takibine olanak veriyor" şeklinde konuştu.
'DOĞRU SONUCUN ALINMASI BİRAZ ZAMAN İSTİYOR'
Doç. Dr. Kocamemi, “Mesela salgın başında örnek vermek gerekirse Bursa ve Konya gibi birkaç şehrimizde biz yaptığımız analizler sonucunda vaka sayılarında artış beklediğimizi yetkililere bildirdik. İlk etapta karar verici yapılar ilgili şehirlerde vaka sayılarının normal seyrettiğini söylese de durum kısa sürede bizim dediğimiz noktaya geldi. Klinik testlerde doğru sonucun alınması biraz zaman istiyor. Virüs vücuda girdiğinde bazen belirti göstermiyor ve bu yanıltıcı olabiliyor. Oysa kanalizasyon atıkları vaka yoğunluklarını belirleme konusunda daha hızlı davranmamızı sağlıyor. Bu yönüyle bakıldığında salgınla mücadele aslında sadece hastanelerde verilmiyor. Bu savaş farklı alanlarda da tüm hızıyla sürüyor" bilgisini paylaştı.
Türkiye genelinde yapılan atık su analizlerinin sonuçları "covid19.tarimorman.gov.tr" adresi üzerinden Türkçe ve İngilizce güncel şekilde paylaşılıyor. Doç. Dr. Bilge Alpaslan Kocamemi, bu projenin sürdürülebilirlik anlamında da oldukça yararlı olduğunu belirtti ve salgının yarattığı ekonomik yükü azaltma konusunda iyi bir yöntem olduğunu vurguladı.
15 MİLYON TEST YERİNE 25 TEST İLE HER ŞEYİ ÖĞRENMEK MÜMKÜN
Doç. Dr. Kocamemi, “Mesela şimdi İstanbul’u örnek alalım. İstanbul, Türkiye’nin en büyük şehri ve yaklaşık 15 milyonluk bir nüfusu var. Bununla birlikte uluslararası uçuşlar söz konusu olduğunda da önemli bir aktarma noktası. Şimdi siz 15 milyon kişiye devamlı test yapamazsınız. Bunun için ne insan gücünüz var ne bütçeniz var ne de bu testleri analiz edebileceğiniz altyapınız var. Bu dünyanın hiçbir yerinde olacak bir iş değil. Ancak İstanbul’da 9 büyük, toplamda 25 atık su arıtma tesisi var. Buralardan alacağınız 9 örnek ile İstanbul’un yüzde 70’inde, 25 örnek ile de yüzde 100’ünde vaka yoğunluğunu tespit edebilirsiniz, varyantları tespit edebilirsiniz, virüs mutasyona mı uğradı bunu da tespit edebilirsiniz. Bu elde ettiğiniz sonuçları karar vericilerle paylaşırsınız ve bölgesel önlemler alınmasını sağlarsınız. Bu yöntem size vaka sayılarını vermez bunun için klinik yöntemler şart ama bu yöntem size vaka yoğunluğunu verir. Hastanelerinizi ona göre güçlendirirsiniz, önlemlerinizi ona göre alırsınız" dedi.
'YÜZLERCE KİŞİLİK BİR EKİBİN ÇABASI'
"Türkiye Genelinde Kovid-19 Yayılımının Atık Sularda SARS-CoV-2 Analizleri ile Takibi" isimli projede farklı kurumlardan yüzlerce kişi görev alıyor. Yerel belediye yönetim birimleriyle başlayan süreç Bakanlık laboratuvarlarında sona eriyor. Analiz sonuçları karar verici makamlar ile eş zamanlı olarak "covid19.tarimorman.gov.tr" adresinden Türkçe ve İngilizce yayımlanıyor. Bakanlık, bakanlığa bağlı devlet kurumları, yerel belediyeler ve üniversite iş birliği ile 2 yılı aşkın bir süredir sistematik ve sorunsuz bir şekilde işlemekte olan bu proje tüm dünyaya örnek teşkil ediyor. Dünya Bankası gibi birçok kuruluş bu projeyi ilgiyle takip ediyor.
ÖRNEKLERİN BOZULMAMASI İÇİN 4 DERECE SOĞUK ZİNCİR ŞART
Doç. Dr. Bilge Alpaslan Kocamemi bu konu hakkında, “Bu çalışmada farklı kurumlar bünyesinde görevli olan yüzlerce kişinin emeği var. Örnekleri arıtma tesislerinin bünyesinde çalışan uzmanlar alıyor. Alınan örnekler Devlet Su İşleri bünyesinde görevli soğuk zincir araçlar ile analiz merkezlerine getiriliyor. Örneklerin bozulmadan transferi için 4 derece soğuk zincir şart. Bu numuneler virüs içermeleri nedeniyle her laboratuvarda incelenebilecek örnekler değiller. Dünya Sağlık Örgütü’nin de belirlediği şekilde 2'nci seviye biyogüvenlik seviyesine sahip olan laboratuvarlarda, bulaş riskinin ortadan kaldırıldığı ortamlarda uzman virologlar tarafından analiz ediliyorlar. Bu noktada da Tarım ve Orman Bakanlığı çatısı altında İstanbul Pendik ve Samsun Veterinerlik Araştırma Enstitüsü laboratuvarları kullanılıyor. Buradaki veteriner hekimler hayvanlar arasında sıklıkla görülen virütik salgın hastalıkları konusunda uzmanlar ve pandemi öncesinde de bu işleri yaptıkları için oldukça tecrübeliler. Özet olarak tüm bu süreçte pek çok farklı kişi ve kurum, uyumlu bir iş birliği içerisinde büyük özveriyle çalışıyor" detayını verdi.
15 GÜN ARALIKLARLA RUTİN OLARAK TARANIYOR
"Türkiye Genelinde Kovid-19 Yayılımının Atık Sularda SARS-CoV-2 Analizleri ile Takibi" isimli proje ilk etapta Mayıs-Haziran 2020 tarihinde 81 ilde uygulanmaya başlandı. Kısa süre içinde vaka yoğunluğu belirleme konusunda bu projenin çok önemli sonuçlar verdiği sonucuna ulaşılınca analiz çalışmaları Haziran 2020’den itibaren İstanbul’da haftalık ve Türkiye genelinde tüm coğrafi bölgelerde belirlenen 22 pilot ilden, yaz döneminde ise 27 turistik beldeden 15 gün aralıklar ile rutin analizler şeklinde gerçekleştirilmeye başlandı.
İstanbul, araştırmalarda nüfusu sebebiyle özellikle dikkat edilen şehirlerin başında geliyor. Bu analizler ile iki haftalık süreçlerle Türkiye genelinin yüzde 42’si (yaklaşık 33 milyon kişi), haftalık olarak ise İstanbul nüfusunun yüzde 20-60’ı (yaklaşık 3-9 milyon kişi) Kovid-19 yayılımı anlamında rutin olarak taranıyor.
AŞIRI YAĞIŞ SONUCU OLUMSUZ ETKİLİYOR
Doç. Dr. Bilge Alpaslan Kocamemi, “Örneklerimizi 2 hafta da bir alıyoruz. Tabii bu süreçte hava şartları da büyük önem taşıyor. Bizim örnek alabilmemiz için havanın aşırı yağışlı olmaması gerekiyor ki analizler doğru sonuç versin. İstanbul için örnek alma süremiz hafta da bir şeklinde çünkü 15 milyonluk bir nüfustan bahsediyoruz. Vaka sayıları normal seyrettiğinde İstanbul’un yüzde 20-60’ini tarıyoruz ama alarm durumlarında analizlerimizi tüm şehri kapsayacak şekilde genişletiyoruz. Bu anlamda İSKİ de bize çok yardımcı oluyor. Örnekleri kendi uzmanları alıyor ve araştırma merkezlerine kendi araçlarıyla getiriyorlar. Bu İstanbul temelinde bizim işimizi kolaylaştırıyor” ifadelerini kullandı.
Doç. Dr. Bilge Alpaslan Kocamemi, analiz çalışmalarının havalimanlarını da içine alacak şekilde genişletmek yönünde gerekli izinlerin beklenildiğini söyledi.
'BİLİNEN BİR YÖNTEMDİ, ÖNEMİ YENİ ANLAŞILDI'
Atık suları analiz etmenin adeta bir erken uyarı sistemi etkisi gösterdiğini belirten Doç. Dr. Kocamemi, bu yöntemin aslında bilindiğini ve Kovid-19 salgını ile birlikte öneminin ortaya çıktığını belirtti. Doç. Dr. Kocamemi, “Şimdi mesela İngiltere Kovid-19 için önlemleri gevşetmeye hazırlanıyor. Ancak kontrolü bu yöntemle sağlayacaklar. Dünya nüfusu kontrol edilemez şekilde artıyor, artık insanlar yaşamamaları gereken yerlerde yaşıyor. Vahşi hayat ile iç içe geçmiş olmamız yeni salgınlara kapı aralıyor. Önümüzdeki süreçte atık suların analiz edilmesi ile olası yeni salgınlara karşı da insanlık adeta nöbet tutan bir asker gibi tetikte olacak" şeklinde konuştu.
'ÇİN İLE ORTAK PROJE YÜRÜTÜYORUZ'
Kocamemi, “Özellikle Afrika özelinde düşünün, test kitleri çok pahalı ve bu ülkeler bu maliyet karşısında eziliyor. Bu sebeple Afrika’da bulunan ülkeler içinde bu yöntem güzel bir kurtuluş kapısı. Bu proje kapsamında başta Avrupa olmak üzere Güney Afrika ve Amerika’dan değişik birimler ile yoğun temas ve iş birliği halindeyiz. Çin ile halihazırda bu konuda ortak proje yürütüyoruz" diyerek önemini vurguladı.
'BU ÜLKELER ARASINDA TÜRKİYE TEK ÖRNEK'
Bu yöntemin şu an için gelişmiş ülkeleri tarafından tercih edildiğini belirten ve gelişmekte olan ülkeler sınıfında Türkiye’nin tek örnek olduğunu söyleyen Doç. Dr. Kocamemi, "Şu an için Hollanda, İngiltere, Kuzey Amerika gibi ülkeler salgınla mücadele konusunda bu yöntemi kullanıyor ve biz bu ülkelerle ciddi iş birliği içindeyiz. ABD’de eyalet sistemi olduğu için genel bir çalışmadan söz etmek şimdilik pek mümkün değil. Ancak orada da yer yer bu alanda çalışmalar mevcut. Ayrıca Avrupa Birliği bu alanda bir ortak havuz kurmaya çalışıyor. Avrupa Birliği üyesi ülkeler ortak bir sağlık altyapısı için çeşitli çalışmalar yürütülüyor. Bu anlamda atık su analizlerinin de şeffaf şekilde yayınlanması hedefleniyor. Bu çalışmaya Türkiye olarak biz de dahil olacağız" yaşanan gelişmeleri aktardı.
DÜNYA SU FORUMU'NDA DA KÜRSÜ TÜRKİYE’NİN
Türkiye, öncülük ettiği bu çalışmaların meyvelerini tüm dünyanın dikkatle takip ettiği forumlarda söz sahibi olarak topluyor. Doç. Dr. Bilge Alpaslan Kocamemi bu konuda, "Tüm dünya genelinde 30 bin üzerinde katılımcıyla en büyük su organizasyonu olan, 1997 yılından beri her 3 senede bir düzenlenen Dünya Su Forumu’nun bu yıl mayıs ayında Senegal'de gerçekleştirilecek 9'uncu etkinliğinde Kovid-19 oturumun sahibi Türkiye Su Enstitüsü (SUEN) olacak. Bu gelişme bizim hangi seviyede olduğumuzu kanıtlar nitelikte bir durum" diyerek Türkiye'deki çalışmalara dikkat çekti.
Tarım ve Orman Bakanlığı çatısı altında İstanbul’da faaliyet gösteren Türkiye Su Enstitüsü Başkanlığı’nın önemli görevleri olduğunun altını çizen Kocamemi, “ Bu kurum Türkiye’nin ulusal ve uluslararası su politikalarının yürütülmesinde önemli söz sahibidir. Özellikle birden fazla ülkenin sınırlarını aşan Fırat— Dicle havzası gibi nehirler söz konusu olduğunda ilgili ülkeler ve kuruluşlar SUEN ile iletişim kurarlar. Bu anlamda kurum bünyesinde çok farklı alanlarda uzmanlaşmış disiplinler arası çalışanlar görev alırlar. Bununla birlikte sulama verimliliği, atık su arıtma, su diplomasisi, su hukuku ve su ile ilgili birçok konuda çalışmalar yürütüyor veya habere konu olan örnekler gibi çeşitli çalışmalar yapıyor. Bu kurum Prof. Dr. Ahmet Mete Saatçı tarafından kuruldu ve hala onun başkanlığında çalışıyor" diyerek sözlerini noktaladı.
