Yapay zeka işimizi elimizden alacak mı?

Patrick Özdemiroğlu/ patrickozdemiroglu@gmail.com- İnsanlar kötü şeylerin başkasının başına geleceğini düşünerek yaşar, hayata böyle tutunur. Bir başka deyişle hayata sarılmak biraz onun olumsuz gerçeklerinden kopabilmeye bağlı. ABD'de Pew Research Center'ın yaptığı bir ankete göre yüzde 62 yapay zekânın (YZ) insanların işlerini doğrudan etkileyeceğini düşünüyor. Ne ilginçtir ki, onların sadece yüzde 28'i "Ben bundan etkilenen grupta olurum" diyor.

Peki YZ gerçekten bizi (yani başkalarını) işsiz mi bırakacak?

Kısa yanıt: Evet. Bazı işleri artık YZ halledecek hatta buna başladı bile. Nispeten uzun yanıt: İnsanlardan orta vadede YZ'nin yapabildiği işleri yapması beklenmeyecek. Söz konusu işlerin doğası gelişecek, sonuçları değişecek. Bu da o sektördeki insanların dönüşmesini gerektirecek. Buna 1950'lerde ilk bilgisayarların veya 2000'lerde akıllı telefonların hayatımıza girmesi gibi bakabiliriz. Uzun yıllardır şubeye gitmek yerine bankanın uygulama ikonuna tıklıyoruz. Bankacıların hâlâ sabah erken kalkıp gittikleri bir işleri var, bankaların yaptığı işin temeli aynı. (Paramıza göz kulak olmak / olmayan paramızı harcamamızı sağlamak...)

Bankada süreç başladı bile

Bu nedenle ChatGPT'nin hayatımıza girmesi YZ'nin 'iPhone anı' olarak tanımlanıyor. Hayatlarımız, işlerimiz tepeden tırnağa YZ'den etkilenecek ve biz insanlar en iyi bildiğimiz şeyi yapacağız: Adapte olacağız. Bankacılıkta daha somut örneklerle devam edelim. Evet, finans sektörü YZ devriminden en çok etkileneceklerin başında geliyor. Forbes'a göre bankaların yüzde 56'sı YZ teknolojisini ana işlerinin içine entegre etmeye başladı. Yakın zamanda YZ'nin bankacılık işlemlerini analiz ederek finansal tavsiyeler vermeye başlaması bekleniyor. Morgan Stanley şimdiden OpenAI destekli bir chatbot'u finansal danışmanlarının kullanımına açtı. Amaç danışmanların veriye daha hızlı ulaşması ve araştırmalarını daha hızlı yapabilmesi. (Bunun YZ'yi eğiten, ustanın çırağa bilendiği bir süreç olmasını bekleyebiliriz...)

Dünya Ekonomik Forumu, YZ'nin finans alanında 3 ana değişim getirmesini bekliyor:

1-İşten çıkarma..

2-Yeni iş yaratma.

3-Verimlilik artışı.

İşten çıkarma demişken, Dünya Yapay zeka işimizi elimizden alacak mı? "Yapay zeka dünyası çok hızlıca hayatımıza giriyor, bundan kaçış yok. Geçmişte de yeni riskler, yeni fırsatlar ve yeni adaletsizlikler görmüştük, şimdi bizi bekleyen tam da o..." Patrick Özdemiroğlu patrickozdemiroglu@gmail.com (gerçekten) 1313 TEKNOLOJİ DÜNYASI Yapay zeka işimizi elimizden alacak mı? Ekonomik Forumu'nun 2027 tahminlerine göre Çin finans istihdamının yüzde 23'ü YZ ile yer değiştirecek. Ancak listedeki 'yeni iş yaratma' kalemi genellikle göz ardı ediliyor.

Haberci robotlar mı gelecek?

Medya için de benzer kaygılar mevcut. Mashable Türkiye'de GPT4'ün haber yazma yeteneklerini test ettik. Dili İngilizce olan bir haberi eğlenceli bir şekilde yerelleştirmesini istedik. YZ'nin haberi iyi bir editörün elinden çıkmışçasına yazılmıştı ve işin kötüsü okurken güldüğümüz (iyi anlamda) ifadeler vardı. Bu nedenle Natural Sciences'ın baş bilim insanı Kristian Hammond'ın "15 yıl içinde tüm haberleri makineler yazacak" görüşünü biraz daha ciddiye almaya başladığımızı söyleyebiliriz. Geçtiğimiz hafta Business Insider Yayın Yönetmeni YZ hakkında upuzun bir metin kaleme almış ve editörlerinden ChatGPT'yi tabiri caizse kurcalamalarını istemişti. (Insider, birkaç gün sonra ortaya çıkan yüzde 10'luk işten çıkarma yapacakları haberlerinin tatlı bir tesadüf olduğunu belirtti...) Insider'ın yanı sıra CNET, CNBC, BuzzFeed gibi yayıncılar da haber üretiminde ChatGPT kullanmaya başladı. Ancak birçok haberde maddi hataların çıkması, -şimdilik- habercilikte insan faktörünün önemini koruyacağını gösteriyor. Tahminler: İşsizlik de yolda, işler de... YZ ile ilgili en alarm veren öngörü Goldman Sachs'tan geldi. Yatırım Bankası, YZ'ye bağlı olarak dünya genelinde 300 milyon işin yok olacağı veya küçüleceğini tahmin ediyor. Goldman, otomasyonun inovasyonlara ve bunun da yeni iş alanlarına neden olacağını da ekliyor. YZ'nin yaratacağı tasarrufun yeni business alanlarına yatırım olarak dönmesi de olası.

Ancak buradaki kritik nokta; ortaya çıkması kaçınılmaz olan işsizliğin ve yaratılacak yeni iş alanlarının hangi tempoda gerçekleşeceği. Yeni işler, işsizliğe yetişebilecek mi?

PriceWaterhouseCoopers'a göre ise YZ ve ona bağlı akıllı otomasyon sistemleri büyük ekonomik fayda potansiyeli taşıyor. Danışmanlık firması, YZ'nin global GSH'ye 2030'a kadar 15 trilyon dolar kazandırmasını bekliyor.

Kaygılar gerçekçi mi?

YZ kaygılarının bir kısmını 'Toplu emek yanılgısı' kavramı ile açıklayabiliriz. Bu yanılgı, belli bir miktarda "toplam yapılacak iş" olduğunu kabul eder. ChatGPT gibi inovasyonlarla ise eski işlerin kaybolması, daha henüz ne olduğunu bilmediğimiz yeni mesleklerin ortaya çıkması beklenir. Bu açıdan YZ'ye verimlilik artıran bir araç gibi bakmak daha rasyonel olabilir. Ayrıca insanların yapacağı işlerin değeri her zaman kalıcı olmaya devam edecek. En büyük endişelerin yaşandığı alanlardan biri sanat. Midjourney veya Dall-e'ye kafanızdakini söylüyorsunuz ve hop; karşınıza şahane bir görsel geliyor. Bunun çok ama çok daha iyiye gitmesini kısa vadede bekleyebiliriz. Ancak uzmanlar YZ'nin insan elinden çıkan eserleri daha kıymetli hale getireceğini düşünüyor. Evet, birçok heykel, mobilya, dekor seri üretilecek ama birçok insan da aldığı üründe bir insan imzası ve orijinallik arayacak. Aynen bugün olduğu gibi. Makineler satrancı bitirmedi! Tam tersi... İnsanlığın YZ'ye kaybettiği en büyük savaşlardan birini ele alalım: Satranç. 1980'lerde makinelerin insanları yenmesine imkânsız gözüyle bakılıyordu. Ancak 26 yıl önce, 1997'de bu gerçekleşti, IBM'in Deep Blue'su Dünya Şampiyonu Gary Kasparov'u mağlup etmeyi başardı. Şimdi fark çok açıldı, insanlar konu satrança geldiğinde makinelerle aynı odaya girmek bile istemiyor. Ancak oyun belki de tarihinin en popüler dönemini yaşıyor. Genç oyuncular teknolojinin yardımı sayesinde çok daha hızlı kendini geliştirebildi, bilgisayarla hatalarını çok daha hızlı tespit etme şansı buldu. Çevrimiçi oynama imkânı sayesinde satranç öğrenmesi ve oynaması çok daha kolay bir oyun haline geldi.

ChatGPT'lerin yazdığı ödevler

Bir başka tartışmalı konu da öğrencilerin ödevlerini yazan ChatGPT'ler. Gerçekten de YZ ile o dersi geçmeye yetecek kompozisyonlar yazılabiliyor. Eğitimciler de bunların YZ ile yazılıp yazılmadığını anlamak için bir savaş veriyor. Evet, öğrencilerin kopya çekmesi ve başarıya kestirme bir yol bulmaya alışması hiç ideal bir durum değil ve bu durum öğretmenlerin kısa vadede öğrenci değerlendirmesini çok zorlaştırıyor. Ancak öte yandan bir öğrencinin doğru istemlerle ChatGPT'den geçer bir ödev yazısı çıkartabilmesinde küçük de olsa olumlu yönler bulmak mümkün. Çünkü aslında o ödevler dünya daha çok kompozisyona ihtiyaç duyduğu için değil, öğrencilere argüman geliştirme yetenekleri öğretmek için veriliyor. Gençler bir YZ aracına 'essay' yazdırma becerilerine önümüzdeki dönemde çok ihtiyaç duyacak.

Peki kopya çekmek ve görevlerini YZ'ye yaptırmak kabul edilebilir mi?

Konuştuğum bir üniversite hocası, ChatGPT kullanımını; fikir bulmada, iskelet oluşturmada, imla kontrolünde desteklediklerini belirterek ödevlerin tamamen YZ tarafından yazılmasının sakıncalarını vurguladı: "Kompozisyon bir araç. Bunu bir fikirle ortaya çıkmayı, doğru argümanları bulmayı, o argümanı başka argümanlarla desteklemeyi ve çıkarımlarda bulunmayı öğrenmek için yapıyorlar. Gençlerin bilim insanı, politikacı veya yönetici olabilmesi için bu yetenekleri elde etmesi gerekiyor. Bir toplantıda 'bir saniye ChatGPT'ye sorayım' deme şansı olmayacak." Orta vade için "kompozisyonların da, kopya çekmenin de, eğitimcilerin de sürekli kendini yenilediği bir süreç bizi bekliyor" diyebiliriz. Peki bu süreç gerçekten kimi işsiz bıraktı? Bazı öğrenciler, daha önce ödevlerini başka öğrencilere yazdırdığı için YZ sayesinde bir iş kaybı olduğunu da söylemek mümkün tabii.

Son kale: İnsan kontrolü

Bir başka önemli konu da YZ güvenliği. İnsanlar YZ tabanlı işler için her zaman bir güvenlik anahtarı olmaya devam edecek. Ancak bunun için YZ modellerinin nasıl çalıştığına tamamen hakim olmalı ve gerekli durumlarda komutu iptal edecek inisiyatifi alabilmeli. Bunun en dramatik örneği Boeing 737Max kazalarında görülmüştü. İniş ve kalkışta kullanılan YZ sistemindeki bir sensör arızası korkunç bir olayla sonuçlanmıştı. Kötü bir otomasyon yazılımı ve yetersiz eğitim nedeniyle, pilotlar uçağın kontrolünü bilgisayardan geri alamamıştı. Daha az dramatik örnekleri hukuk alanında görmek mümkün. YZ, dokümanları hızlıca analiz edip güçlü hukuki sonuçlar çıkarabiliyor. Ancak bu sonuçlara, politik, kültürel veya sosyal bağlamları eklemesi ne kadar mümkün? Hukukçular, legal konuların karar mekanizmalarında insan faktörünün her zaman son sözü söylemesi gerektiğini düşünüyor.

Peki YZ bu işe ne diyor?

Başlıktaki soruyu direkt muhatabına da ilettim. GPT4 "İnsanların elinden işlerini alacak mısınız?" soruma lafı hiç gevelemeden yanıt verdi: GPT4'e göre, özellikle tekrarlayan görevler, veri işleme ve rutin problem çözme ile ilgili işlerde yapay zeka insanların yerini alabilir. Ancak GPT4 de yeni iş olanakları konusunda iyimser: "Aslında, yapay zeka yeni iş olanakları yaratabilir; yapay zeka geliştirme, veri analizi ve yapay zeka etiği gibi alanlarda. Ayrıca, yapay zeka insan işlerini tamamlayarak verimliliği artırabilir, hataları azaltabilir ve insanların yaratıcılık, empati ve karmaşık problem çözme becerileri gerektiren görevlere odaklanmasına olanak tanır." (Tabii YZ bizi korkutmamak için de iyimser yanıt vermiş olabilir...)

Öte yandan GPT4'ün bu geçiş dönemi için uyarıları da var:

"Toplumun bu değişikliklere hazırlanması için insanların yeni roller ve sektörlere uyum sağlamalarına yardımcı olacak eğitimlere yatırım yapılması önemli. Politika yapıcılar, eğitimciler ve endüstri liderleri, bu geçişin olabildiğince sorunsuz olmasını sağlamak ve YZ'nin getireceği faydaların eşit dağıtılmasını sağlamak için birlikte çalışmalıdır." Biraz daha derine inersek... Mesela üniversiteye hazırlanıyor ve 'hareketli grafik tasarımcısı' olmak istiyorsunuz. Ve belli ki siz okuldan mezun olana kadar görsel tasarım dünyası kendi etrafında sayısız kez dönecek. GPT4'e bir hareketli grafik tasarımcısının (özellikle görsel tasarımda mucizeler yaratan) YZ devrimine karşı ne yapması gerektiğini sordum. Yanıtında aslında YZ kaygısı taşıyan her meslek için önemli noktalar var:

Verimlilik: YZ destekli tasarım araçları, basit animasyonlar gibi tekrarlayan görevleri otomatikleştirmeye yardımcı olabilir. Bu, işinizin yaratıcı yönlerine, hikâye anlatımı ve görsel estetiğe daha fazla odaklanmanızı sağlar.

İşbirliği: YZ destekli platformlar, ekip üyeleri arasında daha iyi işbirliği sağlayabilir ve proje yönetimini düzenleyerek dosya paylaşmayı, ilerlemeyi takip etmeyi ve etkili iletişimi kolaylaştırabilir.

Gelişmiş tasarım yetenekleri: YZ algoritmaları, yeni tasarım unsurları, dokular ve desenler oluşturmada yardımcı olabilir, böylece yeni yaratıcı olanaklar sunar.

Yetenek geliştirme ve uyum: YZ, tasarım endüstrisinde daha yaygın hale geldikçe, hareketli grafik tasarımcıları, en son YZ araçları ve teknikleri konusunda güncel kalmalıdır.

İş güvencesi: YZ, hareketli grafik tasarımını geliştirse de, insan yaratıcılığı ve muhakemeyi tamamen değiştirmesi muhtemel değildir. Benzersiz sanatsal vizyonunuzu, etkileyici hikâyeler anlatma yeteneğinizi vurgulamak, endüstrideki yerinizi güvence altına alacaktır.

Özetle, YZ dünyası çok hızlıca hayatımıza giriyor, bundan kaçış yok. Teknolojik gelişmelerin hızı, bundan 10 yıl öncesine göre bile çok daha süratli. Ancak teknolojinin ve inovasyonların ekonomileri dönüştürmesi insanlık için yeni bir durum değil. Geçmişte de yeni riskler, yeni fırsatlar ve yeni adaletsizlikler görmüştük, şimdi bizi bekleyen tam da o. Yapay zekanın bizi nasıl etkileyeceğine ise herkes kendi karar verecek.