Kanserde Erken Tanı ve Tarama Testlerinin Önemi

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verilerine göre dünyada her yıl 14 milyondan fazla insana kanser tanısı konuluyor ve bu sayının 2030 yılına kadar 21 milyona çıkabileceği öngörülüyor. Yani bir gün bizim ya da bir yakınımızın kanser ile temas edeceği kaçınılmaz bir gerçek. Bu nedenle kanseri tanıyıp önlemek, erken tanı - tedavi şansını kaybetmemek için duyarlı ve bilinçli olmalı, gerekli tarama testlerini yaptırmalıyız.

Kanser Nedir?

Kanser latince ‘yengeç’ sözcüğünden gelmektedir. Bu kanserli hücrelerin vücuda tutunmadaki başarısını ve inadını tam olarak açıklayıcı bir sözcük olmasına rağmen kanseri tam olarak tanımlamak istersek “ kanser kontrolsüz hücre bölünmesidir” diyebiliriz.

Kontrolsüz Hücre Bölünmesi Nedir?

Vücudumuzun canlılık özelliği taşıyan en küçük parçası hücredir. Bir hücrenin canlılık göstergesi ise çeşitli mekanizmalar ile bölünerek birbirinin tıpa tıp aynı iki hücreye dönüşmesidir. Büyüme, gelişme, yaralanan dokuların onarımı gibi tüm yaşamsal olaylar için hücrelerin bölünerek çoğalması gerekir. Vücudumuzdaki sağlıklı hücreler ne kadar , ne zamana dek bölüneceğini, ne zaman duracağını bilir ve zamanı gelince önceden programlandığı şekilde ölür. Yani vücudumuzda hücre bölünmesi ve hücre ölümü bir denge halindedir ve çok kusursuz bir şekilde kontrol altında tutulmaktadır. Hücre bölünmesini yavaşlatan veya durduran kontrol mekanizmaları herhangi bir şekilde zarar görürse (DNA hasarı) hücreler bölünmeyi unutur, çoğalıp bir araya gelerek tümör oluşturur ve böylece kanser başlamış olur.

Klinik olarak tespit edilebilen en küçük tümör boyutu 1 santimetreküp civarındadır ve bu boyuta DNA’sı hasarlı ilk hücrenin 30-35 kez bölünmesi ile ulaşılmıştır. Bu boyuttaki bir tümör içindeki tüm hücreler 10-15 kez daha hep beraber bölünürse tümör boyutu iyileşmenin çok zorlaşacağı bir boyuta ulaşmış olur. Bu nedenle erken tanı yani bu hızlı ve kontrolsüz sürecin bir an önce tespit edilmesi çok çok önemlidir.

Kanser Tarama Testleri

Kanser tarama programları biyokimyasal, genetik, patolojik ve radyolojik çok sayıda testi içermektedir. Radyoloji ile varsa tümörün kendisi ve yayılımı gösterilebilir. Biyokimyasal ve patolojik testler ile tümörün varlığına, boyutuna , niteliğine ilişkin önemli bulgular elde edilebilir. Genetik testler ile ailesel yatkınlığımız olan bir kanser türü olup olmadığı tespit edilebilir.

Tarama testlerinin temel mantığı kanser vücutta henüz hiçbir belirti ve bulgu oluşturmamışken, kişi tümüyle sağlıklı iken kanserin tespit edilmesidir. Tarama testlerinin en yararlı olduğu kanser türleri ise; meme kanseri, rahim ağzı kanseri, prostat kanseri ve kalın barsak kanseridir .

Meme Kanseri İçin Yapılacak Tarama Testleri:

- 20 yaşından sonra adet sonrasında kendi kendine yapılacak meme muayenesi

- 20-40 yaşları arasında iki yılda bir, 40 yaşından sonra ise yılda bir kez doktorun yapacağı klinik meme muayenesi

- 40 yaş üzerinde yılda 1 kez mamografi çekilmesi ( Mamografiye doktorun önerisi ile meme ultrasonografisi eklenebilir.)

- Ailesinde meme kanseri öyküsü olan yüksek riskli bireylerde doktorun belirleyeceği sıklıkta MR incelemesi

- Aile öyküsü olanlarda BRCA-1 ve BRCA-2 adı verilen genlerin araştırılması

Rahim Ağzı Kanseri İçin Yapılacak Tarama Testleri:

- 20 yaşından sonra her yıl kadın-doğum doktoru tarafından yapılacak ayrıntılı jinekolojik muayene

- Yine 20 yaşından sonra üç yılda bir kez (tercihen yılda bir kez) pap- smear ya da sıvı bazlı smear testi

- Beş yılda bir HPV (insan papilloma virüsü) testi ( HPV’nin kansere sebep olan tipleri pozitif bulunursa kolposkopi yapılır.)

Kolon Kanseri İçin Yapılacak Tarama Testleri :

- 50 yaşından sonra yılda bir kez gaitada gizli kan testi

- 50 yaşından sonra beş yılda bir kez sigmoidoskopi. polip vs var ise biyopsi yapılması

- 50 yaşından sonra on yılda bir rektal muayene, kolonoskopi ve /veya kolon grafisi. (Polip, lezyon vs var ise biyopsi yapılması)

- Kanda karsinoembriyojenik antijen (CEA) düzeyinin ölçülmesi

- 3 yılda bir kez dışkıdan DNA analizi

- Sanal kolonoskopi (Kalın barsaklar hava ile doldurularak bilgisayarlı tomografi çekilir ve kolon içinde üç boyutlu görüntüler elde edilir. Bu görüntülerde bir şey tespit edilir ise kolonoskopi yapılır. )

Prostat Kanseri İçin Yapılacak Tarama Testleri :

- 50 yaşından sonra her yıl rektal muayene yaptırılması

- Yılda bir kez kanda prostat spesifik antijen (PSA) miktarının ölçülmesi

- Ailesinde prostat kanseri olanlarda tarama testlerine 40 yaşında başlanır.

Vücudunuzun biyoritmini en iyi siz bilirsiniz. Biyoritminizde iki haftayı aşan herhangi bir değişiklik olduğunda, anormal kanamalar, istemsiz zayıflalamalar, iyileşmeyen yaralar, herhangi bir bölgedeki normalden farklı bir şişlik, renk değişikliği vb. durumlarda mutkala doktorunuza başvurunuz. Ailede kanser hastasının varlığıda sizin için uyarıcı olmalıdır.

Her şey yolunda gibi görünse bile yılda en az bir kez doktor muayenesinden geçmeli , yaşımıza , cinsiyetimize, aile hikayemize, genetik yatkınlığımıza göre belirlenecek kanser tarama testlerini mutlaka yaptırmalıyız.