Zigana'nın eteklerinden geçen Harşit Çayı'nın iki yakasına serpilmiş bir minyatür kent Gümüşhane... Etrafı yüksek dağlar ve kayalıklarla çevrili Gümüşhane, Zigana'nın eteklerinde bir kartal yuvası gibi görünüyor. Adı üzerinde eski bir gümüş kenti. Gümüş rengindeki görüntüsü köhnemişliği ile bütünleşmiş. Gençlerin terk ettiği, yaşlıların ise eskiyi andıkları Gümüşhane'de canlılık gümüş madenciliği işletmeciliğinin yapıldığı Osmanlı'nın son, Cumhuriyet'in ise ilk dönemlerinde kalmış.
"Taşı toprağı altın" diye İstanbul'a derler ama taşın ve toprağın altın olduğu asıl kent Gümüşhane... Bölgede çinko, kurşun, bakır, altın ve gümüş rezervleri var. Rezerv var ama tek bir işletme yok. Sanayisi bulunmayan, tarımı ve hayvancılığı gerilemiş Gümüşhane'de insanlar nasıl geçinir, diye sorduğunuzda, yanıt şaşırtıcı oluyor:
- İhracat yaparak.
- Ne ihraç ediyorsunuz?
- Biz gurbetçi ihraç ederiz.
Gümüşhane Valisi Gazi Şimşek'in verdiği bilgi, vatandaşın ne demek istediğini açıklıyor:
- Gümüşhane'de kayıtlı nüfusun dörtte üçü Gümüşhane dışında yaşar. Dışarıda çalışır, dışarıda tüketir.
Gümüşhane, uzun yıllar gurbetçilerinin gönderdikleri paralarla ayakta durur. Ancak son yıllarda gurbetçiler de doğdukları değil, doydukları yere yönelmişler. Olanak bulan gençlerin terk ettiği, bulamayanların kahvehanelerde iş beklediği Gümüşhane'nin umudu bölgede saptanan altın ve gümüş rezervinin işletmeye açılması.
Gümüşhane, Bergama'yı bekliyor. Eğer Bergama, altın işletmesi sorunu çözülürse, 12 ton olarak hesaplanan Gümüşhane'deki altın rezervi de işletmeye açılacak. Bergama'da tesis kuran eski adıyal Eurogold, yeni adıyla Normandy şirketi Gümüşhane ile hazırlıkları tamamlamış. Hukuki sorun çözülürse, bölgedeki altını 12 - 15 yıl süreyle çıkarmayı planlıyor. Gümüşhane'nin, "Hopdediks"i yok ama Normandy'nin hazırlıklarına Gümüşhaneli çevrecilerin de itirazı var. Çevre kirlenmesi, siyanürün olumsuz etkileri konusunda Gümüşhane'de de halkın karşıtlığı da söz konusu.
Vali Gazi Şimşek ve Belediye Başkanı Mustafa Canlı, madenciliğin Gümüşhane için tek çıkış yolu olduğu düşüncesinde birleşiyorlar ancak her ikisi de çevre duyarlılığının dikkate alınmasını istiyorlar. Tesisin işletmeye açılması halinde çevre ve insan sağlığına zarar vermeyeceği konusunda güvence istiyorlar. İş olanakları son derece sınırlı Gümüşhane'de mevcut tesisler de kenti terk ediyor. Özelleştirilen çimento fabrikası, sökülüp başka yere nakledilmiş. Aynı şekilde çinko işletmeleri de sökülüyor. Altın ve gümüş madeni işletmeciliği başlamazsa yeni iş olanakları açacak bir girişim YOK.
Gümüşhane'nin altı zengin, üstü fakir. Yeraltı zenginliğini yeryüzüne çıkaramayan Gümüşhaneli, kısa vadede ekonomik canlanmanın, "dumansız fabrikalar"la mümkün olacağını düşünüyor. Bu amaçla da Gümüşhane'de eğitim fakültesi ve polis okulu açılmasını istiyor. Yıllar önce faaliyette bulunan eğitim enstitüsünün kapatılmasından ve diğer illerdeki enstitülerin fakülteye dönüştürülmüş olmasından yakınıyor. Gümüşhane, Karadeniz Teknik Üniversitesi'nden eğitim fakültesi istiyor. Milli gelirden aldığı payla Türkiye'nin en fakir 10. ili olan Gümüşhane'nin gözü, yeraltında. Bir dönemin gümüş diyarı şimdi umudunu altına bağlamış görünüyor.
Zaten çok düşük düzeyde seyreden ekonomi son iki krizle birlikte iyice tıkanmış durumda. 2 yıl içinde ancak 8 yeni işyeri açılırken, kriz sonrasında 48 işyeri kapanmış. Madenlerin yeryüzüne çıkarılması için devletten yardım bekleyen Gümüşhaneli, bu yapılmazsa ödediği vergiyi helal etmeyeceğini söylüyor. Bu kayalık bölgede insanların ekmeğini gerçekten taştan çıkardıklarını söylemek mümkün. Kuşburnunu ve ısırgan otunu ekonomiye sokmak için küçük ama örnek girişimler yapmışlar. Isırgan otu ve kuşburnu çayı üreterek, satmaya çalışıyorlar. Ancak bu küçük girişimlerinin bile işletmeye dönüşmesi için Tarım ve Sağlık bakanlıkları tarafından istenen 1.5 milyarlık harç parasının ve bürokratik işlemlerin kendilerini engellemesinden şikayetçiler.
Gümüşhaneli, fakirliğin bir de katkısından söz ediyor: "Bu fakirlik, çocuklarımıza okuma hırsı kazandırdı. Gümüşhane'den kurtulmanın tek yolu, okumaktan geçtiği için gençliğimiz Gümüşhane dışında okumaya yöneldi. Bunu başaranlar okudukları yerlerde tutunabildiler. Gümüşhane, okumuşu çok ama işi olana az bir kent haline geldi." Gümüşhane, yeraltındaki zenginliğine ulaşamazsa, yerüstündeki fakirliğini aşamayacak gibi görünüyor.
