Sayısı hızla artan AVM’ler yüz güldürecek mi?

Türkiye macerası 1980’lerde Galleria’yla başlayan alışveriş merkezleri (AVM) çoğu insanın hayatının vazgeçilmezi oldu artık. Kısa zamanda edinilen bu alışkanlık AVM’lerin sayısının -özellikle İstanbul’da- hızla artmasına neden oluyor.
Alışveriş Merkezleri ve Perakendeciler Derneği (AMPD) verilerine göre AVM sayısı tüm Türkiye’de 2008 itibarıyla 198’e ulaştı. Önümüzdeki dönemde yeni açılacaklar ve yatırımları devam edenlerle beraber bu sayının 350’ye çıkması bekleniyor.
Tabii bu süreç çeşitli endişeleri de beraberinde getiriyor. Ernst&Young Türkiye Genel Müdürü Osman Dinçbaş’ın “İstanbul’da yeni yapılacaklarla AVM sayısı 100’ün üzerine çıkacak. Şu anda batı dünyasında olmayan bir krizi biz bu konuda yaşayacağız” açıklaması perakende sektörünün gündeminde baş sıralara oturdu geçtiğimiz günlerde. Şimdi merak edilen böyle bir krizin yaşanıp yaşanmayacağı ve bu gerçekleşirse olası bir senaryoda neler olabileceği. Zira akla gelen ilk sorulardan biri, olası bir krizin 360 bin kişilik istihdam oluşturan AVM’lerde çalışanlara nasıl yansıyacağı...

KRİZ AVM’LERİN KAPISINDA MI?

Birleşmiş Markalar Derneği Başkanı Ekrem Akyiğit, sektörün içinde bulunduğu durumu ‘arz-talep bozulması krizi’ şeklinde tanımlıyor. Ancak yaşanan krizi AVM sayılarının artmasına değil, plansız AVM yatırımlarına bağlıyor; yani sayının hızla ve belirli lokasyonlarda artmasına. “Şehir merkezleri yüksek fiyatlı kiralamalarla A plus markaların olduğu ama işlemeyen büyük AVM’lerle dolduruluyor” diyen Akyiğit, bu durumun doğru projeleri zarara uğrattığını düşünüyor:
“Sektördeki markalar pazar payını büyütme kaygısıyla bu AVM’lere giriyor. Bir süre sonra yanlarına bir diğer AVM açıldığında müşteri bölünüyor, giderler karşılanamıyor ve markalar tek taraflı ciddi olarak zarara uğruyor.”
AMPD Başkanı Nuşin Oral ise yaşanan durgunluğu kriz olarak açıklamanın yanlış olduğu görüşünde. Oral kriz açıklamalarının gündeme gelmesinin nedenini şöyle açıklıyor:
“Sektördeki yüksek büyüme rakamları yavaşlayınca mağazaların ciroları düştü, giderler konusundaki hassasiyet arttı. Kriz açıklamalarının gündeme gelmesinin nedeni bu aslında. Açılan mağaza sayıları hâlâ çok fazla. Türkiye’deki küçük ve orta ölçekli perakende firmalarının sayısı arttı, krizden bahsetmek doğru olmaz.”

Peki, son 10 yılda hızla büyüyen AVM sektöründe gündemden düşmeyen sorunlar nasıl çözülebilir?
Ekrem Akyiğit, yaşanan olumsuz durumun aslında sektörün kendisini yeniden kontrol etmesi için ortam oluşturduğunu söylüyor: “AVM’ler bağımsız akredite olmuş reytinglerle potansiyelini ortaya koyarsa, sözleşmelerde ‘kazan-kazan’ ilkeleri benimsenirse ve doğru lokasyonlarda uygun planlamalarla AVM’ler açılırsa sorun çözülebilir.”
Nuşin Oral ve Ekrem Akyiğit AVM’lerdeki sıkıntıların istihdamı olumsuz yönde etkilemeyeceği konusunda hemfikir.
AVM’lerin Türk ekonomisine ve istihdama önemli katkılar sağladığını söyleyen Nuşin Oral, “Sektör insan kaynağı açığını kapatmaya çalışırken bir istihdam kaybının yaşanması söz konusu değil. Tam aksine yeni açılacak AVM’lerle istihdam sayısının 4 sene içerisinde 700 bine çıkması bekleniyor” diyor.
Perakende sektörü bir yandan AVM’lerde yaşanan ‘belirsiz süreç’le boğuşurken bir yandan da yıllardır çözüm bulamadığı ve artan AVM’lerle ciddi boyutlara ulaşan kalifiye eleman sıkıntıyla baş etmeye çalışıyor.
Büyüme hızı ile insan kaynağı gelişiminin paralel yürümediği sektörde özelikle mağaza yönetim kadrolarında yetişmiş eleman sıkıntısı yaşanıyor. Erkem Akyiğit sıkıntının nedenini gençlerin bu alanı bir meslek olarak görmemelerine bağlıyor:
“İşgücünde yüzde 50’lere varan sirkülasyonun nedeni, gençlerin perakende sektörünü geçici iş alanı olarak görmeleri. Bu sorun çalışanlara kariyer planı sunup daha katlanılabilir çalışma koşulları yaratmakla çözülebilir. Bunun yanı sıra Milli Eğitim Bakanlığı’yla ortak ticaret meslek liselerinde mağazacılık ve satış konusunda uygulamalı sınıflar oluşturuldu ve bu yıl sınıf sayısı 80’e ulaştı. Bu eğitimler de sektöre olumlu katkı sağlayacak.”

DANIŞMANLAR

‘Farklılaşmalı’
Alkaş Danışmanlık Yönetim Kurulu Başkanı Avi Alkaş: “Sektörde şu an bir sıkıntı var ama bu AVM’lerle ilgili doğru şehir planlaması, doğru konumlama yapılmamasıyla ilgili. AVM’ler birbirlerini tekrarlayan modeller yerine kapsama alanındaki tüketici profillerini dikkate alarak kendisini farklılaştıracak şekilde yapılanmalı. Bu da yatırımcıların doğru yönlendirilmeleriyle sağlanabilir.”

‘İyi yönetilmeli’
Soysal Danışmanlık Yönetim Kurulu Başkanı Suat Soysal: “AVM’lerin başarılı olması doğru yerlerde açılmasına ve doğru yönetilmesine bağlı. Bunu başaramayan AVM’ler önümüzdeki dönemde biraz terleyecek. Ülkemizde perakende sektörü, son yılların en hızla gelişen sektörleri arasında ilk sıralarda yer alıyor. Bu durum mağazalarda çalışacak insan kaynağı konusunu daha önemli hale getiriyor. Sektörde eğitimli ve kalifiye eleman ihtiyacı gün geçtikçe artıyor. Bu ihtiyaç çalışanların, perakende sektöründeki pozisyonlarını geçici görmemelerini sağlamaya yönelik çalışmaların yoğunlaştırılmasıyla karşılanabilir.”

ALIŞVERİŞ MERKEZLERİNİN YÖNETİCİLERİ

1200 kişi çalışıyor
Astoria AVM Genel Müdürü Ümit Teoman: “Türkiye’deki AVM’lerin her biri 1000-4 bin kişilik istihdam yaratıyor. Yeni açılacak olanlarla beraber sektör büyük oranda iş fırsatı yaratacak. Biz Astoria olarak 110 mağazamızda 1200’e yakın personel istihdam ediyoruz. Doğru lokasyonda, doğru konumlandırmayla doğru hedef kitleye hitap eden AVM’lerin herhangi bir kriz yaşayacağını düşünmüyorum. Sektördeki sorun, AVM’ler içerisinde açılan mağazaların yatırımcılarının çok kısa sürede geri dönüş bekliyor olmalarından kaynaklanıyor.”

‘Sorun sirkülasyon’
Cevahir AVM Pazarlama Müdürü Yusuf Esenkal: “İstanbul Cevahir’de 5 bin kişi çalışıyor. Bu neredeyse büyük bir fabrikanın yarattığı istihdam. Yeni açılan mağazalarla bu sayı daha da artacak. Ama sektörün en önemli sorunu insan kaynağında yaşanan sirkülasyon. Sektör özellikle kasiyer ve satış departmanlarında eğitimli eleman sıkıntısı içerisinde. Her ne kadar nüfus ve harcanabilir gelir artsa da aynı tüketici grubuna eskiden 20 alışveriş merkezi hizmet ederken şimdi 100’ün üzerinde, yakın gelecekte ise 300’ün üzerinde alışveriş merkezi hizmet verecek. Bu ise arzın talebi geçeceği anlamına geliyor ki, bu durum kriterlere uymayan alışveriş merkezleri için bir sorun doğuracak.”

Hastane, okul dönüşümü
Capitol AVM Genel Müdürü Özkan Şenyüz: “Bünyemizde toplam 165 mağaza faaliyet gösteriyor. Haziran ayında iki yeni mağaza daha açılacak. Capitol’ün yarattığı istihdam sayısı 1200 ama sektörde yaşanan hızlı sirkülasyonla sayı çok değişken olabiliyor. AVM’lerde mağaza açacak firmaların doğru karar vermeleri gerekiyor. Her AVM içerisine girmek avantaj değil. Yanlış planlanan AVM’ler hastane ya da okula dönüştürülecek. Bence yatırım izinleri belediyeler aracılığıyla belli, kesinleşmiş bir yönetmelikle sınırlandırılmalı. Yerel yönetimin denetiminden sonra o bölgede yatırıma izin verilmeli.”

Aşırı arz
İstinyepark AVM Genel Müdürü Hakan Kurt: “Büyük şehirlerde AVM’ler sayı ve metrekare olarak Avrupa ortalamalarına ulaşmış durumda. AVM yoğunluğu sonucu aşırı arzdan söz eder hale geldik. Satın alma gücü ve müşteri sayısında aynı oranda bir artış söz konusu değilken açılan bu AVM’lerde yeterli cirolar elde edilemeyecek. Bu durum hem mevcut AVM’lerin hem de yeni açılacakların sorun yaşamasına neden olacak. Ancak daha bakir şehirlerimizde potansiyelin hâlâ yüksek olduğunu düşünüyorum.”

‘Gençler sektörü tanımıyor’
YKM İK İş Geliştirme ve Değişim Yönetimi Koordinatörü Murat Akgün: “2008 yılını 12 mağaza yatırımıyla tamamlamış olacağız. 2012’de de mağaza sayımızı 100’e çıkaracağız. Özellikle mağazalarımızda nitelikli satış danışmanı ve kasiyer bulmak konusunda sıkıntı yaşıyoruz. Çünkü iş arayışında olan yeni mezunlar perakende sektörünü tanımıyor. Kasiyerlik, satış danışmanlığı gibi işlere ise geçici işler olarak bakılıyor. Satış danışmanı ve kasiyerlerimize, oryantasyon eğitimlerinin ardından bir mesleki eğitim veriyoruz.”

MARKALAR

550 kişilik artış

Koton Genel Direktörü İbrahim Kamburoğlu: “Tüm Koton mağazalarının bir arada verimli bir şekilde iş yapabileceğine inandığımız projelerde yer alacağız. Yetişmiş eleman sıkıntısı, özellikle mağaza yönetim kadrolarında yaşanıyor. Eleman sirkülasyonunu önlemek için öncelikle çalışanların kariyer planını yapıyoruz, aylık ve yıllık performans sonucuna göre onları ödüllendiriyoruz, ek sosyal haklar veriyoruz. 2008’de yurtiçinde ve yurtdışında 50’ye yakın mağazalarımızla beraber 550 kişi istihdam etmeyi planlıyoruz.”

Yeni mağazalar
Boyner Kurumsal Gelişim ve İK Genel Müdür Yardımcısı Arzu Güneşli: “Alışveriş merkezi sayısının ilerleyen dönemde hızla artacak olması tabii ki genel konjonktür ve şirket stratejileri çerçevesinde bizim de büyüme planlarımızı etkiliyor. Uygun lokasyonlarda, gerekli fizibilite çalışmalarımızı yapıp yeni mağazalar açacağız. Kalifiye eleman sıkıntımızı Gelişim ve Kariyer Yönetim Sistemi’yle çözmeye çalışıyoruz. Bu uygulamayla çalışan sirkülasyonumuzu azaltmayı başardık.”