17 yıl sonra 'Zaide’

Miraç Zeynep Özkartal

Sabancı Üniversitesi Gösteri Merkezi (SGM), önceki akşam Türkiye’de ilk kez temsil veren Baden Devlet Operası’na ev sahipliği yaptı. Badenli sanatçılar, Mozart’ın eseri “Zaide”yi sahneledi. “Saraydan Kız Kaçırma” operasının yanı sıra Mozart’ın Türkleri konu alan ikinci eseri olan “Zaide”de, Osmanlı sultanının kızı ile bir köle arasındaki aşk anlatılıyor.
Birbirlerine aşık olan bir kızla delikanlının, sonunda kardeş olduklarını öğrendikleri “Zaide”yi, Franz Josef Sebastiani’nin “Saray” adlı oyunundan esinle bestelemiş Mozart. “Zaide”, Mozart’ın tamamlayamadığı bir eseri. Yaklaşık 70 dakika süren müzik, Mozart’ın kaldığı yerde aniden son buluyor. Müziğin eksik bölümleri ise uvertür ve final sahnesi. Bu nedenle de Mozart’ın bu ilişkiye, dolayısıyla operaya nasıl bir son planladığı bilinmiyor.
“Zaide”, Türkiye’de ilk kez 1991 yılında, yönetmen Yekta Kara tarafından sahnelenmiş, Ankara Devlet Opera ve Balesi sanatçılarınca yorumlanmıştı. Eser, bu temsilden 17 yıl sonra, bu kez Baden Devlet Operası direktörü Achim Thorwald’ın 'tiyatro içinde tiyatro’ yorumuyla seyirciyle buluştu.

Başrol kavgası!
Carlos Petruzziello, Ina Schlingensiepen, Diana Tomsche ve Ulrich Schneider’in rol aldıkları eserin müzik yönetmenliğini Carl Robert Helg üstlendi.
Sanatçılara Yonca Aktunç, Ayşen Tözeniş, Gül Tekinson Sözen, Burak Ayrancı, Ceren Akçalı, Yusuf Berrak, Seyid Mas ve Turgut Aktaş’tan oluşan orkestra eşlik etti.
Thorwald, “Zaide” için çağdaş bir yorum getirmiş. Thorwald’ın rejisine göre bir topluluk, “Zaide”yi oynamak üzere provaya girer. Ancak sponsor bulunamaz ve başrol oyuncuları provayı terk eder. Son anda yeni bir sponsor müjdesi gelir, ancak bu desteği sağlayacak zengin kadının bir şartı vardır:
Başrol Zaide’yi oynamak. Bu şart kabul edilir, bu sefer de rolün sahibi ile sponsor arasında çekişme yaşanır. İki kadının baskısına maruz kalan tiyatro müdürü, çareyi çift Zaide rolü yaratmakta bulur. Bu andan itibaren Mozart’ın ezgileri üzerinde, iki kadının divalık savaşı başlar. Oyunu sahneye koyan Thorwald, aynı zamanda tiyatro müdürünü de canlandırdı önceki akşamki temsilde.
Baden Devlet Operası’nın sahnelediği “Zaide”yi İstanbul’a getiren Sabancı Üniversitesi Gösteri Merkezi’nin Sanat Danışmanı Yekta Kara operayla ilgili şunları söyledi:
“SGM’de ilk kez bir opera sahnelendi. Çok farklı bir anlayışla iki eserin iç içe geçtiği bir yorumdu. Çağdaş yorum özellikle gençlerin ilgisini çekti. Seyirci çok beğendi. Çünkü artık klasik uygulamalardan sıkıldılar. Hem operaseverler hem de ilk kez operaya gelenler kendi zevklerine göre bir şeyler buldu.”

23 yaşında besteledi
Wolfgang Amadeus Mozart, 1779’da henüz 23 yaşındayken imparator II. Joseph’in Viyana’da Almanca operalar sahneleyen bir topluluk kurmak istediğine dair bir söylenti duyar. Bunun üzerine babası, Mozart’ı Almanca bir opera yazması için teşvik eder; belki de bu sayede yeni topluluğun müzik direktörü olmaya hak kazanacaktır. Bu niyetle başlar “Zaide”yi bestelemeye...
Ancak tam bu sırada Mozart’ın ilk eserlerinden biri olan “Idomeno”, Münih’te sahnelenmek istenince neredeyse dörtte üçü tamamlanmış olan “Zaide”yi bir kenara bırakır besteci. “Idomeno”nun başarısı üzerine operanın en önemli merkezlerinden biri olan Viyana’ya yerleşir. Her ne kadar “Zaide”ye devam etmek istese de Viyana dinleyicisi için fazla 'ciddi’ kalmasından endişelenir ve Osmanlı’yı daha komik bir biçimde ele alan yapıtı “Saraydan Kız Kaçırma”yı bestelemeye başlar.