Sohbet Odası'nın konuğu, Uludağ Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Süleyman Seyfi Öğün

AKPnin demokrasiye sıfat koyması riskli... Muhafazakâr düşüncenin, ortalamaları bulmak, aklıselim ile hareket etmek, tecrübeye güvenmek gibi siyasetin aşırılıklarını törpüleyen bazı özellikleri var. Bu özellikler çekici olabiliyor. AKPnin muhafazakârlığı gündemine taşıması ve kendi kimliği olarak ortaya koymasının arkasında her an aşırılaşmaya dönük bir potansiyeli taşıdığına dair resmi çevrelerde egemen olan bir bakışı karşılama kaygısı var. Bunu ben meşruluk problemiyle ilgili görüyorum. Fakat burada atlanılan şey şu: Muhafazakârlık bir düşünce olarak bu anlamda çekici gelebilir. Fakat muhafazakârlığın politikaya taşınması kendisinden hiç beklenmedik çok önemli bazı açmazları da getirebilecektir.Muhafazakâra göre tarih, gelenek, toplum, devlet vs. gibi kavramlar çok büyük harfle yazılmış kavramlardır. İster devlet için daha patentli bir sivil muhafazakârlık yapın, ister daha sivil toplumcu bir muhafazakârlık yapın, o büyük harflerle okuma alışkanlığı sonuçta demokrasiyle zaafı üretebilecek sonuçlar getirmeye adaydır. Yani muhafazakârlığın politika öncesi bir düşünüş olarak vaat ettikleri ile politikleşmesinden sonra doğabilecekler arasında çok ciddi bir sıkıntı vardır. Dolayısıyla bu atlanmış bir meseledir.AKP Özal mirasından gelmez Türk politik kültürü üzerine yaptığınız analizler çerçevesinde AKPnin kendisini tanımlamakta kullandığı muhafazakâr demokratlık hakkında ne söyleyebilirsiniz? Toplantıda ilgimi çekti, Menderesin, Özalın fotoğrafları var. AKP bu çizgiyi prensipleri olarak sorgulayabilecek durumda değil. Çünkü taşıdığını söylediği miras böyle bir miras değil. AKPye yönelik teveccüh tamamen dinseldir. AKPnin sonuçta dindar insanları bir araya getirmesidir. AKP muhafazakârlık tanımıyla meşruluk krizini gideriyor. Hâkim parti olmaya doğru çalıştırmak istiyor ve cüretkar bir ifadeyle Türkiye muhafazakâr demokrasiyi seçti diyor. Siz demokrasiye bir sıfat koyamazsınız. Muhafazakârlık demokrasi içindedir, yoksa demokrasi muhafazakârlığın bağımlı değişkeni değildir. Demokrasiyi sıfatlandırmak çok riskli bir şeydir. Muhafazakâr demokrasi, efendime söyleyeyim militan demokrasi, bu kendi egemen ideolojilerini demokratik kılmanın bir kaygısıyla söylenmiş olabilir ama ilan edilecek bir şey değildir. Totaliter bir yaklaşımdır. Türkiye de burayı seçti, bitti öyleyse... AKPnin muhafazakâr demokrasiyi tartıştığı uluslararası sempozyumda siz de katılımcılar arasındaydınız. Neler gözlemlediniz? Cumhuriyet projesi, kurucu süreçleri itibarıyla çok ilerici, modernist bir manzara gösteriyor. Ama içi okunduğu zaman kendi keskinliğini kendi içinde törpüleyen muhafazakâr görüntü ortaya çıkıyor. Kuruluş döneminin değerlerine baktığım zaman böyle saf bir ilerlemecilik, saf bir ilericilik görmüyorum.Bir politik toplum yaratmak istiyor Cumhuriyet, o politik toplumun kurucu değerlerini tanımlıyor ve ona sadakat istiyor. Ve bu sadakate dayalı bir düzenlilik istiyor. İlerleyelim ama düzenli bir şekilde ilerleyelim, bu da muhafazakârlıktır. Üstelik Cumhuriyet etiği çok patentlidir. Ve muhafazakârlığa çok ters şeyler de söylemez son tahlilde, dolayısıyla Türkiyedeki Cumhuriyet süreçlerinin böyle sol bir kavramda açıklanması, ilerlemecilik olarak gösterilmesi bence her zaman çok doğru değil. Cumhuriyet dönemi siyasal hareketlere bakarsak, milliyetçi - modernist süreçte muhafazakârlık hakkında neler söylersiniz? Atatürkün mücadelesi Mustafa Kemal Atatürk bir politik toplum tasarlıyor. Bu politik toplumun tarihle, gelenekle, kültürle koşullanmamış tabulara sığınarak üzerine hiçbir şey yazılmamış boş bir politik toplumsal plaka olarak var olmasını istiyor. Dolayısıyla gelenekle, tarihle, mevcut kültürle bir hesaplaşma içine giriyor. Onun düşündüğü şey şu: Bu plaka üzerinde, ki bu plakanın kamusal bir plaka olacağı, bir politik toplumla simüle olacağı aşikâr bağlardan özgürleştirilmiş bireylerin marifetiyle işleyebileceğini düşünüyor. Dolayısıyla o bireyleri de zihinsel ve ruhsal olarak kendisini kuşatan bütün bağlardan bağımsızlaştırmaya dönük bir karşıt kültür mücadelesi başlattı. Cumhuriyetin kuruluşundaki mazlumiyet ve bağımsızlık düşüncesi başlangıçta toplumun tüm kesimlerini kapsarken Kemalist, milliyetçi, İslamcı ayrışması nasıl oluşuyor? Benim vurgulamak istediğim şey, Türk politik kültürünün sol ve sağ, muhafazakârlık veya ilericilik kavramlarıyla tek başına açıklanamayacağı. Çok statüko dışı, ilerlemeye, gelişmeye dönük temalar oralarda da çok rahat seferber edilebiliyor. DP, APyi bire bir bunlarla örtüştürmek çok zor.AKP bugün meşruluk bunalımı yaşıyor ve bunu aşmaya dönük çaba gösteriyor. Önce kendimi meşru göstermem lazım. Kime karşı? Devlet babaya... Yani babama rüştümü ispatlamam lazım. Demokrat Partiyle başlayan süreç 1960ta ihtilalle kırılmaya uğruyor, 1970lere dek solun yükselişini görüyoruz. Sol ekonomide ricat etti Sorunları daha çok muhafazakâr bir demagojiyle aşmaya çalışıyorlar. Diyorlar ki: "Biz geleceğe, geçmişimize bakarak gideriz." "Geçmişimizi ihmal etmeden gideriz." Yahya Kemali çağrıştıran bir söylem. AKP ne yapıyor? Şimdi burada solun çok örselenmiş olduğunu düşünüyor bazıları. Sol esas olarak Marksın eserlerini referans gösterir. Marks, ekonominin yani nesnel olarak insanın içinde bulunduğu koşulları, kültüre, politikaya, ideolojiye, devlete göre hep önceler. Kültürel durumun illüzyon olduğunu söyler. Esas olarak bakılması gereken şeyin, insanın üretim sahasındaki yeri, sınıfsal durumu olduğunu söyler. 1980lerden sonra birden durum değişiyor: Kendisine yeni muhafazakâr veya liberal diyen bir grup, ekonomik meselelere el koyuyor. Thatcher, Reagan ve Özal, bunu çok ustaca yapıyor. Solun durumu burada eğreti kalıyor. Ekonomizm bir maharet haline geldikçe, sol ekonomiye yabancılaşıyor ya da solun entelektüelleri ekonomiyi anlamakta zorluk çekiyorlar, bir ricat başlıyor. AKP, Türkiyenin gerçek sosyolojik tabanını temsil ediyor mu, sola ne oldu? Tabii onların da etkisi olmuştur. Sol birden elinde kalan yegane şeyi, moral meseleleri pekiştirme yoluna gidiyor. Bazı temalara kimlikler düzeyinde fetiş anlamlar yüklemeye başlıyor, etnik meselelere ilgi duyuyor, cinsiyet meselelerine, hatta bazı dinsel meselelere ilgi duyuyor ve sürekli kültürel marjinalizmler üzerinden kendisine yeni bir taban oluşturmaya çalışıyor. Duvarın yıkılması, Sovyetlerin çözülmesi de etken... Hayat sadece kimlik değil Sağ ekonomizm karşısında bir bozguna uğramış vaziyette. Aynı sahada mücadele etmekten kaçıp daha kolay moral meselelerine el atmaya başlıyor. Kimlik siyasetleri veya yeni sol temaların birden böyle cazip bir şekilde yeni solun değerleri haline gelmesi de buradan kaynaklanıyor. Türkiyede bugün sol olmak ne demektir diye düşünürsek, işte Kürt meselesi, Alevi meselesi, eşcinsel ve kadın hakları meselesinde tavır almaktır.Bunlar da belki önemlidir ama esas olarak bu coğrafyada yaşayan insanların içinde bulunduğu insanlık durumları üzerinden bunlar konuşulursa bir anlam taşır. İnsanın içine düştüğü çok sefil durumları göz ardı edecek derecede değil. Yoksa hayat sadece kimlikler mücadelesi değildir. Halkın gerçek sorunlarından kopuyor mu? Elbette, Türkiyede örneğin berbat bir gelir dağılımı var. Hiçbir parti çıkıp ben gelir dağılımını şöyle düzelteceğim diyemiyor. Açlık, işsizlik... Politika dinselleşiyor Hâkim parti olmaya doğru gidiyor, böyle bir trendi var. Politikanın dinselleşmesi süreçlerinin tezahürü olarak AKP ortaya çıktı. 1990larda siyasal İslamın yükselişinden farklı olarak AKP merkeze mi oynuyor? Açıklanamaz. Politikanın dinselleşmesi derken zaten kast etmiş olduğu şey bildiğimiz anlamda dinler değil, sosyolojik olarak politikanın dinselleşmesi. Şerif Beyin de bana kalırsa söylemek istediği budur. Sadece İslamiyete dönüş veya Hıristiyanlığa dönüş biçiminde değil de, sosyolojik anlamda hayatın dinselleşmesi dediğimiz zaman, bunun içerisine, dinle tanımlanamayacak, hatta din dışı tanımlanıp da dinsel olarak gözüken pek çok şey girebilir. Prof. Şerif Mardinin bir değerlendirmesi var: Türkiyede İslamcı yeniden canlanma olarak yorumlayacağımız şey sadece dini değişkenlere dayanarak açıklanamaz. Bir rock konseri de dinseldir, bir tür ayindir, bir ritüeldir. Bunun gibi günlük hayatımız bu anlamda hep böyle ritüellerle dolu hale geliyor: Bu ritüelleşmenin politik olarak da bazı sonuçları olacaktır. Zaten politikada karşımıza böyle dinsel metaforları çok kullanan bir şekilde geliyor. Örnek verebilir misiniz? Soyut Cumhuriyet savunması olmaz Politikada dinselleşmeden bahsettim, aslında bunu çok güzel ortaya koyan şey bu söylediğiniz, yani politikayı bir moral mesele haline getirmek. Mesela burada devlet bir moral mesele. Cumhuriyet bir moral mesele. Kimlikler moral meseleler. Sonuçta moral meseleleri derleyecek, toparlayacak bir değer fetişi olmaktan çıkarıp politikada işlenebilecek meseleler haline getirecek şeyse, o insanlık durumlarıyla bunların arasındaki ilişkiyi kurmaktan geçiyor. Yoksa soyut bir Cumhuriyet düşmanlığı ve soyut bir Cumhuriyet savunması olmaz, bu sözünü ettiğim bir metafizik bir haldir. Eskiden sol partiler düzeni değiştirme iddiasındaydı, CHP bugün AKPden daha statükocu. Kutsallık ve ekonomi politik Bir seçim daha var, muhafazakâr olmayan ya da olmadığını düşünenler ne yapacak? Bu insanlık durumlarını yeniden okumamızı, onlarla yeniden yüzleşmemizi, yeniden tanışmamızı sağlayacak şeyler AKPnin birikiminde yok. Bunlar daha çok sola havale edilmesi gereken meseleler. Bunun için toplumun tüm kesimlerinin, kurumlarının benim insanlık durumları dediğim gerçek sorunlarla yüzleşmesi gerekiyor. Seçim ne olacak?.. Hayır, kesinlikle talip değil, böyle bir niyeti de olduğunu zannetmiyorum. Siz Cumhuriyeti ve devleti ekonomi politik olarak okumuyorsanız, sadece kutsal birer kategori olarak görüyorsanız bir şey yapamazsınız. CHP bunu yapamaz mı?