Ada Nasıl aynı kavşaklarda, aynı engellere takılıp aynı çukurlara düşürüldüğümüzü, nasıl aynı kavgalara tutuşup aynı çözümsüzlük girdabında süründüğümüzü görmek yılgınlığa yol açıyor.* * *Çok partili demokrasi yolunda ilk 2 denememiz 2 isyana takılmıştır.İlkinde kurulan parti, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'ydı (TCF). Şeyh Sait İsyanı'yla son buldu.İkinci parti Serbest Fırka'ydı.Menemen'de boğuldu.İkisinde de tehlikenin adı, bugünkülerle aynıydı:Şeriat ve bölücülük...İkisinde de kurban aynı oldu:Çok partili demokrasi ve özgürlükçü açılımlar...* * *1924'te TCF, "Dini düşünce ve inançlara saygılıyız" diye kurulmuştu. Onun tartışması sürerken Şeyh Sait İsyanı patladı.İsyanı bastırmak için sert tedbirlere ihtiyaç vardı.Ama Başbakan Fethi (Okyar) isyanın nedeninin gericilik veya bölücülük değil, yoksulluk olduğu görüşündeydi."Bir kısım memleket beldelerindeki vatandaşlar, katlanılması güç hayat şartlarından sıyrılarak insan gibi yaşamak mücadelesi veriyor; yol, su, ışık, mektep, posta, doktor, mahkeme istiyor"du.Sert askeri tedbirler yerine, uzun vadeli ekonomik ve kültürel politikalar yürütülmeliydi.* * *Ama "silahların konuştuğu yerde siyaset susar"dı.Öyle oldu. İsyan Diyarbakır'a dayanınca Fethi Bey'e görevden el çektirildi. Başbakanlığı İsmet Paşa devraldı. Çizmelerini giyip isyanın üzerine yürüdü.Takrir-i Sükun Kanunu ve İstiklal Mahkemeleriyle idareye ve mahkemelere olağanüstü yetkiler verildi. İsyan, bunlarla ezildi.Bu arada "gericilerin sığınağı olduğu" söylenen Terakkiperver Fırka da kapatıldı.* * *Yeni bir demokrasi denemesi için 6 sene beklendi.Fethi Bey'e Serbest Fırka kurduruldu.O dönem ekonomik kriz Anadolu'yu vurmuştu. Sadece Aydın'da 17 bin gayrimenkulden 14 bini ipotekli ve icra takibindeydi.Yoksullaşan kitleler akın akın yeni partiye koştular. Yerel seçimde Serbest Fırka bazı önemli beldeleri kazandı. Meydanlar muhalif sloganlarla çınladı. İzmir'deki ilk mitingde olaylar çıktı. CHP binaları taşlandı. Kalabalığa açılan ateşte bir çocuk öldü. Olaylar çığırından çıkmaya başlayınca Serbest Fırka kendini feshetmek zorunda kaldı.O dönem de, yerel seçimi Serbest Fırka'nın kazandığı Menemen'de Kubilay'ın katledilmesi ve 28 kişinin ipe çekilmesiyle sonuçlandı.* * *O günden beri aynı şeyi tartışıyoruz:Bölücülük ve şeriatla nasıl baş edilir?İki görüş çatışıyor:"İsyan durmadan demokrasi olmaz.""Demokrasi olacak ki isyan dursun."Birinciler özgürlükçü demokrasinin isyana zemin hazırladığına, dolayısıyla sorunun baskı tedbirleriyle çözüleceğine inanıyor.İkinciler, baskının şiddeti tırmandıracağını, isyana zemin hazırlayan toplumsal, siyasal, ekonomik zeminin ıslahı gerektiğini söylüyor.Bunları tartışarak neredeyse bir asır kaybettik.Döne dolaşa geldiğimiz yer, 1924'teki noktadır.Ders alınmadıkça tarih, sıkıcı bir kitaptan öte nedir ki? can.dundar@e-kolay.net İnsan bugün parti kapatma meselesinde tartışılanları arşivdekilerle karşılaştırınca kaybolan yıllara acıyor.
