KİMİNE göre 1998 yılında doların değeri yüzde 52 oranında, kimine göre de yüzde 71 oranında arttı.
Kimine göre Alman markının değeri 1998 yılında yüzde 63 oranında, kimine göre yüzde 70 oranında arttı.
İçinde (1) ABD doları ile (1.5) Alman markı bulunan "döviz sepeti"nin fiyatı, 1998 yılında kimine göre yüzde 57 oranında, kimine göre yüzde 71 oranında arttı.
Bu rakamların hangisi doğru? Tamamı doğru. Doğru ama, bu rakamların herbiri farklı şeyi ifade ediyor.
1) Döviz fiyatındaki artışı ifade etmek için en yaygın biçimde kullanılan hesap şekli 31 Aralık'taki dolar veya mark fiyatını bir yıl öncenin 31 Aralık günündeki fiyata bölmektir.
Bu şekilde bulunan oran 1998 yılı için dolarda yüzde 52.9, markta ise yüzde 63.6'lık artışı göstermektedir.
Dikkat buyurunuz. Burada artışa esas olan, yılın sadece son günlerindeki döviz fiyatıdır. Bu son gün, doların veya markın değeri olağan üstü artmış veya düşmüş ise, yanıltıcı sonuç verebilir.
2) Döviz fiyatının yılın ilk günü veya son günü ne kadar olduğu, sadece o günler için yapılacak karşılaştırmalarda önem taşır. Esas olan, "Yıllık Ortalama Döviz" fiyatıdır. Bunu bulmak için doların, markın yıl boyu fiyatları alt alta yazılır. Gün sayısına bölünüp, ortalama fiyat hesaplanır.
1998 yılında doların ortalama fiyatı 259 bin lira, markın ortalama fiyatı 148 bin lira olmuştur. Ortalama fiyatlar 1997 yılında dolar için 151 bin lira, mark için 86 bin lira idi.
Bu yıl ortalaması döviz fiyatları, bir yıl öncesinin ortalama fiyatlarına bölündüğünde, dolar ve mark için "Yıllık Ortalama Artış" oranı ortaya çıkar. 1998 yılında yıllık ortalama döviz kuru artışı, dolarda yüzde 71.8 ve markta yüzde 70.5'tir.
Acaba 1998 yılında Merkez Bankası, döviz fiyatlarını enflasyona göre ayarlayabildi mi?
Acaba Merkez Bankası döviz kuru ayarlarken hangi enflasyonu esas alıyor?
1) Halk için enflasyon Tüketici Fiyatları Endeksi'ndeki yıllık ortalama artış oranıdır. Bu oran 1998 yılında yüzde 84.6'dır. Tüketici Fiyatları Endeksi'nin içinde gıda, kira, giyim eşyası, ulaşım gibi kişisel tüketim ihtiyaçlarının ağırlığı vardır. Milli paranın değeri ile ilişkili bir hesaplama, bu kişisel yaşam ihtiyaçlarına bağlanamayacağından, döviz kuru hesaplarında Toptan Eşya Fiyatları Endeksi'nden yararlanılmaktadır.
2) Toptan Eşya Fiyatları Endeksi'ne dayalı olarak fiyat artışlarının da iki şekilde hesaplandığı biliniyor: (a) Aralık / Aralık ayları arasındaki değişim, ki 1998 yılında yüzde 54.3 oldu ve hükümet bu oranı enflasyon olarak açıkladı, (b) Yıllık ortalama toptan eşya fiyatları artışı, ki 1998 yılında da bu oran yüzde 71.8 olarak gerçekleşti.
Sayın okuyucularım, 1998 yılında Toptan Eşya Fiyatları Endeksi'nde yıllık ortalama yüzde 71.8 oranındaki artışa karşı Merkez Bankası yıllık ortalama hesabıyla doların fiyatını yüzde 71.8, markın fiyatını yüzde 70.5 ve döviz sepetinin fiyatını yüzde 71.2 oranında yükseltti.
Demek ki, 1998 yılında Merkez Bankası döviz kurlarını enflasyona uygun biçimde ayarlayabildi. Döviz fiyatları enflasyonun gerisinde kalmadı.
Yazara E-Posta: g.uras@milliyet.com.tr