Türkiye’de her yıl yaklaşık 650 bin ton kabuklu fındık üretiliyor. Kabuğunu çıkarınca geriye 325 bin ton iç fındık kalıyor. Türkiye dünya fındık üretiminde ve ticaretinde yüzde 75 paya sahip. Dünyada da Türkiye’de de fındığın talebi sınırlı. Fındık "zorunlu" bir tüketim maddesi değil. Yerine kullanılan çok sayıda ürün var. Bu nedenle "üret üretebildiğin kadar alıcısı bulunur" demenin imkanı yok.
Ürettiğimiz 650 bin ton dolayındaki kabuklu fındığın sadece 70 - 80 bin tonunu içeride tüketiyoruz. 400 - 500 bin tonunu ihraç edebiliyoruz. Her yıl geriye kalıyor 150 bin ton dolayında kabuklu fındık. Geriye kalan, alıcısı olmayan 150 bin ton dolayındaki fındığı Fiskobirlik satın alıyor. Satamayacağını bile bile Fiskobirlik tarafından satın alınan bu fındıkların parasını bugüne kadar devlet ödüyordu. Şimdi ödemiyor. Daha doğrusu ödeyemiyor.
Fiskobirlik parası devlet tarafından ödenen fındıkları depoluyor. Farelere yediriyor. Farelerin yiyemediği fındıklar ise Ordu’da soya fasulyesinden yağ çıkarmak için kurulan fabrikada ezilerek fındık yağı oluyor. Sekiz kilo kabuklu, 4 kilo kabuksuz fındıkdan 1 litre fındık yağı çıkarılıyor. 14 milyon liralık fındık eziliyor. Yağ yapılıyor. Yağ 1 milyon 500 bin liraya satılıyor. 1980 yılından bu yana hükümetler yasal düzenlemelerle fındık dikim alanlarını sınırlamaya çalışıyor. Ama gerçekte fındık dikim alanları azalmıyor. Artıyor. Şimdilerde (inanılmaz) 54 ilde fındık dikimi yapıldığı söyleniyor. Açık anlatımıyla fındık Karadeniz ürünü iken "milli ürün" oldu. Şimdilerde doğrudan ve dolaylı 8 milyon insanı ilgilendiriyor.
Tarım ekonomisinde olan biteni çok iyi izleyen Ali Ekber Yıldırım’dan aldığım bilgilere göre fındıkları iqşlemek için de 1 milyon 250 bin ton kapasiteli (dikkat buyurunuz yıllık üretim 650 bin ton) 170’in üzenide fındık kırma fbarikası ve 300 bin ton iç fındık işleme kapasitesine sahip 20’nin üzerinde fındık işleme tesisi var. Bu tesislerde binlerce insan çalışıyor.
Dolar bazında fındık alım fiyatı 1994 yılında 1.5 dolardı. 1998 yılında 2.44 dolara kadar tırmandı. 1999 yılında 2.35 dolar, 2000 yılında 1.70 dolar oldu. 2001 yılında 1.00 dolara geriledi. Şimdilerde 20002 ürünü piyasaya çıkıyor. Üretici geçen yılki fiyat ile 1 milyon 750 bin liradan ve bu fiyatın altında fındık satmak zorunda kalıyor.
Kabaca görülüyor ki, fındık ürünü doğrudan veya dolaylı 8 milyon insanın cebine yılda 650 milyon dolar dolayında bir paranın girmesine imkan veriyor.
Şimdi de gelelim fındıkçıların derdine... IMF ve Dünya Bankası ile yürütülen tarımda yeniden yapılanma çalışmaları çerçevesinde aralırnda Fiskobirlik de bulunan 16 tarım satış kooperatifi birliğinin devlet ile ilişkileri kesildi. Hükümetlerin tarım ürünlerinin fiyatlarını desteklemek için bu birliklere para aktarma imkanı kalmadı.
Uygulamada 4 yıllık bir geçiş süresi tanındı. Bu 4 yıllık sürede tarım satış kooperatifleri birliklerinin yeni sisteme uyumlarına imkan vremek için 270 trilyon liralık bir fon oluşturuldu. Birlikler ürün alımlarını bu kaynaktan yapacak, ürünü sattıktan sonra borçlarını fiizi ile ödeyecek, böylece bu fon 16 tarım satış kooperatifi birliğini yaşatacaktı. Geliniz görünüz ki 2000 yılında 104 trilyon, 2001 yılında 63 trilyon lira olmak üzere 167 trilyon lira kaynağı tek başına Fiskobirlik kullandı. Krediyi ve faizini bugüne kadar ödeyemedi. Diğer kullanımlar da buna eklenince fonda para tükendi. IMF ve Dünya Bankası başka yerlerden para aktarmayı da yasaklamış durumda...
Şimdi ne olacak?
1992 yılından buyana fındık ihracatçısından devlet yurt dışına sattığı her kilo iç fındık başına 8 ile 10 cent (yaklaşık 175 bin lira fon alıyor. Madem ki fındık ihraç ediyorsun, öde bakalım cezanı diyor. Şimdi düşünülen, fındık ihracatçılarından alınan bu fon ödemesinin yükseltilmesi. (Örneğin kilo başına 250 bin liraya çıkarılması). Buradan toplanacak paraların Fiskobirlik tarafından fındık satın almaları için kullanılması. İhracatçılar bu hazırlıklara tepki gösteriyor. Bu ekleme ile ihracat fiyatı artar. İhracat yüzde 20 25 oranında düşer diyor.
Ama öteyanda da Fiskobirlik parasızlıktan fındık alımına başlayamadığı için fındık fiyatı belirlenemiyor. Fiskobirlik piyasaya girmediği için fiyat geçen yılın altına düşmüş durumda. Paraya ihtiyacı olan üretici 1 milyon 300 bin liradan fındığı elden çıkarıyor.