ALİ bey amcam emekli. Evinin altındaki küçük dükkanı bakkal Müslim efendiye kiraladı. Ayda eline 260 milyon lira kira parası geçiyor.
Yeni Vergi Kanunu'na göre, vergisi kesilmiş işyerinin gayrisafi (veya vergi kesintisi yapılmadan önceki) kira geliri 1998 yılında 2 milyar 500 milyon lirayı aşanlar "vergi beyannamesi" doldurmak ve de vergi vermek zorunda.
Ali bey amcamın safi (vergisi kesilmiş) kira yıllık geliri 260x12=3 milyar 120 milyon lira. Vergili (gayrisafi) kira geliri ise 4 milyar lira. Ali bey amcam ne yapacak?
Ali bey amcam ne yapacağını şaşırmış durumda. Bana durumunu sordu. Ben de Mustafa Özyürek başkan ile Şükrü Kızılot hocadan sordum. Öğrendim.
1) Bir gayrimenkulü işyeri olarak kiralayanlar, her ay mülk sahibine kira öderken, kira tutarının yüzde 20'sini, "işyeri kira stopajı" olarak kesiyor. Bunun yüzde 10'u kadar fon payı ekleyip, (brüt kiranın toplam yüzde 22'sini) mülk sahibi adına vergi dairesine yatırıyor. Yıl sonunda da hangi tarihte, hangi vergi dairesine ne kadar vergi yatırdığının listesini yapıp, mülk sahibine veriyor.
2) Ali bey amcam, dükkanını 1998 yılında yıllık 4 milyar liraya kiralamıştı. Kiracısı 12 ay boyunca kiranın yüzde 20'sini vergi ve de verginin yüzde 10'unu fon payı olarak kesip vergi dairesine Ali bey amcam adına "işyeri kira vergisi stopajı ve fon payı" olarak yatırmıştı.
3) 12 ayda bu şekilde ödenen vergi ve fon 880 milyon lura tutuyordu. Vergi kesintisinden sonra Ali bey amcaya ödenen 12 aylık kira 3 milyar 120 milyon lira, aylık kira 260 milyon lira idi.
4) 1998 yılında işyeri kira gelirinin gayrisafi tutarı 2 milyar 500 milyon lirayı aşan mülk sahipleri vergi beyannamesi ve vergi vermek zorunda olduğundan, Ali bey amcam da beyanname ve vergi verecek.
5) Ali bey amcam, Maliye'nin vergi dairesine gidip bir vergi beyannamesi formu alacak. Sonra bir bilenini bulup bu beyannameyi doldurtacak.
Beyannameyi dolduracak kişi, işyerinin gayrisafi kira geliri olarak beyannameye 4 milyar lirayı yazacak. Bundan emlakin bakımı için yapılan gerçek giderleri veya "kabala" (ince hesaba girmeden, yuvarlak hesap) yüzde 25 masraf payını indirecek.
Böylece verginin üzerinden hesaplanacağı rakam (vergi matrahı) 3 milyar liraya düşecek.
Ali bey amcanın vergiye esas geliri 3 milyar lira. Gelir Vergisi Kanunu'na göre 3 milyar lira gelirin ilk 1.5 milyar liralık dilimine 412.5 milyon lira, kalanına (yüzde 35) 525.0 milyon lira, toplam 937.5 milyon lira vergi hesabı çıkıyor.
6) Ali bey amcanın kiracısı bakkal Müslim efendi, 1998 yılı içinde kirayı öderken yüzde 20 vergi stopajı ve verginin yüzde 10'u fon payı kesintisi yaparak, Ali bey amca adına vergi dairesine toplam 880 milyon lira vergi ve fon ödemiş, bununla ilgili ödeme tarih ve numaralarını da Ali bey amcaya bir liste halinde vermişti.
7) Ali bey amcanın işyeri kira geliri brüt 4 milyar liranın, masraf payı düşüldükten sonraki vergisi 937.5 milyon lira olarak hesaplanmıştı. Fonlu vergi yükü 1 milyar 31 milyon 250 bin lira idi.
Bakkal Müslim efendinin, onun adına yıl içinde vergi dairesine yatırdığı kira vergisi stopajı ve fon payı olan 880 milyon lirayı vergi rakamından düşmek gerekiyor. 1 milyar 31 milyon 250 bin lira, eksi 880 milyon lira. Kalır 151 milyon 250 bin lira.
8) İşte Ali bey amcamın işyeri kirası olarak ocak, nisan ve temmuz aylarında ödeyeceği vergi ve fon payı budur.
9) Daha başka gelirleri de olsa idi, Ali bey amcam bu başka gelirleri için mart ayı içinde vergi beyannamesi doldurmak zorunda olsa idi, işyeri kira vergisini de o beyannameye ekleyerek ilk taksidini mart ayında ödeyecekti.
Fakat işyeri kira geliri dışında bir başka vergiye tabi geliri olmadığından, kira geliri beyannamesini ocak ayı içinde doldurup, verginin ilk taksidini ocak ayı içinde ödemesi gerekiyor.
10) Ali bey amcaya bir hatırlatma: Eğer dükkanın tapusunu, Almanya'da işçi olarak çalışan oğlunun üzerine yapmış olsa idi, işyeri kirası ne kadar büyük olursa olsun vergi ödemeyecekti. Çünkü yeni Vergi Kanunu'na göre yurtdışında çalışanların Türkiye'de işyeri olarak kiraladıkları gayrimenkullerin gelirinden vergi alınmıyor.
Yazara E-Posta: g.uras@milliyet.com.tr