İstanbul Sanayi Odası’nın (İSO) hazırladığı 2007 yılına ait “Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu” listesinde.
İstanbul 227 sanayi kuruluşuyla başta geliyor.
İstanbul’u 33’er sanayi kuruluşuyla Bursa ve İzmir izliyor.
Daha sonra 28 sanayi kuruluşuyla Kocaeli ve 26 sanayi kuruluşuyla Ankara geliyor.
Bu 5 büyük sanayi bölgesinde 347 sanayi kuruluşu var.
Anadolu’nun 5 büyüklerinden Kayseri’de 15, Gaziantep’te 11, Denizli ve Adana’da 10’ar, K.Maraş’ta da 3 sanayi kuruluşu var. Anadolu’nun 5 büyüğündeki sanayi kuruluşu toplamı 49’dan ibaret. Kalan 104 sanayi kuruluşu birer ikişer Anadolu’ya dağılmış durumda.
500 büyük, Toyota’dan küçük!
Biz sanayileşme deyince ne istiyoruz? (1) Küresel pazarlarda rekabet edecek ekonomik büyüklükte sanayi kuruluşlarımız olsun istiyoruz. (2) Sanayi tesisleri büyük metropollerin çevresinde kümelenmesin, Anadolu’ya yayılsın istiyoruz. (3) Sanayi hızla büyüsün ki, hem istihdam, hem de gelir artsın istiyoruz.
Acaba bu isteklere karşılık “manzara-i umumi” nedir?
500 büyük sanayi kuruluşumuzun 2007 yılındaki toplam satışları 253 milyar YTL’dir. Bu dolara döndürülünce 210 milyon dolar ediyor. Türkiye’de de üretim yapan Toyota otomobil şirketinin 2007 yılı toplam satışları, tek başına 230 milyar dolar ile bizim 500 firmamızın toplam satışlarından fazladır.
Demek ki bırakınız en büyüklerinin durumunu, 500 büyüğün tümü, bir Toyota şirketindan daha küçük.
Bizim 500 büyük sanayi kuruluşu listemizde yer alan 500 sanayi kuruluşunun ilk 50’si (bizim ölçülerimize göre) büyüklerin büyüğü. İlk 50 sanayi kuruluşu 500 büyüğün toplam satışlarının yüzde 50’sini, ihracatının yüzde 54’ünü gerçekleştirdi. İstihdamdaki payı yüzde 33 oranında. Demek ki kalan 450 sanayi kuruluşu, ilk 50 büyük kadar üretim ve ihracat yapabilecek ölçüde küçük.
Bizim 500 büyük sanayi şirketimiz 552 bin kişi çalıştırıyor. Bir yılda sadece 19 bin kişiye ek istihdam imkânı sağlayabildiler.
2007’de satışlar yüzde 3.6 arttı
Ekonomide sanayinin payının artması için çabalıyoruz. Geliniz görünüz ki 500 büyük sanayi kuruluşunun 2007 yılında toplam satışlarındaki (iç piyasa ve ihracat toplamı) artış sabit fiyatlarda sadece yüzde 3.6 oranında.
500 büyük sanayi kuruluşun milli gelir (GSYİH) içindeki payı (bir yıl içinde yaratılan toplam katma değer içindeki payı) yüzde 9.3 oranında (2006’da bu oran yüzde 9.9’du). Demek ki sanayimiz beklediğimiz şekilde hızlı bir büyüme gösteremiyor.
Anadolu’da iyi niyetle imalat sanayi konusunda yatırımları artırma çabası sürüyor. Bu çaba “KOBİ”leşme diye adlandırılıyor. KOBİ, ismi üzerinde küçük ve orta boy işletme demektir. Sanayi tesisi (1) Ya kurulurken büyük (ekonomik ölçekte) kurulur. (2) Ya da KOBİ olarak kurularak, belli zamanda büyür. Bir ekonomide büyük sanayi tesislerinin yanında KOBİ’lerin de yeri ve önemi vardır. Ama bir ülke sadece KOBİ’lerle sanayileşemez. Küresel pazara çıkamaz.
Ege Cansen bunu “Taka ile Atlantik geçilmez” diye özetler. Takalar çok yararlıdır. Kıyı ulaşımını kolaylaştırır, balık avlamada kullanılır. Ama Atlantik dalgalarına dayanamaz. Atlantik’i geçebilmek için (küresel pazarda rekabet edebilmek için) transatlantik denilen dalgaya dayanıklı dev teknelere ihtiyaç vardır. Sanayide transatlantik, ekonomik ölçekli sanayi tesisidir.
Önce şirketler, sonra ekonomi büyüyecek
Anadolu’dan 500 büyükler listesine giren kuruluşlar, ekonomik ölçeği küçük kuruluşlar. Anadolu şehirlerinden 500 büyük listesine giren ilk büyük sanayi kuruluşu 52’nci sıradan giren Konya Şeker Fabrikası ile 57’nci sıradan giren Kayseri Hes Hacılar Kablo Fabrikası. Gaziantep’teki Sanko Tekstil 60’ıncı, Trabzon’daki Oltan Gıda 72’nci, Denizli’deki Abalıoğlu Yem 148’inci, Menderes Tekstil 157’nci sıradan listeye girdi.
Üzerinde durulması gereken, Sivas, K.Maraş ve G.Antep şehirlerinin doğusundan sadece 3 ilden birer tesisin 500 büyükler listesinde yer alabilmesidir. Bunlar da 263’üncü sırada yer alan Mardin Çimento, 287’inci sırada yer alan Siirt/Kurtalan Çimento ve 296’ncı sırada yer alan Erzurum/Aşkale Çimento fabrikalarıdır.
Anadolu’dan 15 il sadece birer sanayi kuruluşu ile 500 büyükler listesinde yer alabildi. 500 büyükler listesinde ismi yer alamayan 39 ilimiz var.
Sanayisiz büyüyemeyiz
Üretimi artırmaya mecburuz. Sanayileşmeye mecburuz. Sanayileşmenin şartı dünya pazarlarında talebi olan malı rekabet edebilir kalitede ve fiyatla üretebilmektir. Bu ise ekonomik ölçekli sanayi tesisleri kurabilmeye ve yaşatabilmeye bağlıdır. Fasonculukla büyümek imkânsızdır.
Türkiye’de her müteşebbis, büyümek için yola çıkar. Her müteşebbis büyümek için çaba gösterir. Ama büyümenin yolunu açacak olan devlettir. Büyümenin yolu teşvikle açılmaz. Büyüme, ülkede sanayinin (yerli ve yabancı sanayi) altyapı ve girdi konularında maliyetlerini aşağıya çekecek ekonomi ve maliye politikalarının ve gerçekçi döviz kuru politikasının uygulanmasıyla sağlanır.
