Borcun anapara toplamı (buna stok deniliyor) büyür ise veya faiz yükselir vade küçülür ise "borcu çevirmek" güçleşir, sonunda imkansız hale gelir.- Borcun anapara toplamının (stok rakamının) büyüme "lçüsü, borç stokunun milli gelir (GSMH) rakamı içindeki (oransal/nispi) büyüklüğüdür.- Borcun faizinin yüksekliğinin "lçüsü, enflasyondan arındırılmış faiz miktarının (buna reel faiz deniliyor) büyümesidir.- Borcun vadesinin kısalığı demek, Hazine'nin 3 ay, 6 ay gibi kısa vadelerle bono satması, bu nedenle, aynı miktardaki borç için yılda 4 defa, 2 defa ihale açmak, borç yenilemek zorunda kalması demektir.1999 yılı sonunda, iç borç stokunun milli gelire oranı yüzde 29.3 oranına ulaşmıştı. Hazine ortalama 479 gün vade ile ve ortalama yüzde 109.5 faiz ile borçlanabilmişti. Eyvah "iç borç çevrilemez hale geliyor" denildi. IMF destekli istikrar programı uygulamasına başlandı.2000 yılında iç borç stokunun milli gelire oranı hemen düşmedi yüzde 28.7'de kaldı ama, Hazine ortalama yüzde 38.1 faiz ile, ortalama 411 gün vade ile borçlandı. Faizdeki gerileme iç borcu çevirebilir hale getirdi.Derken, 2001 yılı başında bankacılık krizi patladı. Hazine, kamu bankalarının ve "zel bankaların içini doldurmak için beklenmedik şekilde iç borç kağıdı bastırıp, piyasaya sürdü.B"ylece bankalara para akıtma uğruna iç borç stoku olduğu yerde, durduğu yerde büyüdü. İç borç stoku 1999 yılı sonunda 42.4 milyon dolardı. 2000 yılı sonunda 54.2 milyon dolara ulaşmıştı. Mayıs ayı sonunda 73.1 milyar dolar oldu. Yıl sonu tahmini stokun 88.5 milyar dolara ulaşacağıdır. Türkiye'nin 2001 yılında milli gelir tahmini 180 milyar dolardır. Demek ki, iç borç stoku yıl sonunda milli gelirin yüzde 49'una ulaşıyor. (Madde 1: İç borç çok çok büyüdü).Vadeye bakıyoruz. 2001 yılının ilk beş ayında ortalama borçlanma vadesi 144 gün olmuş. Geçen yıl 411 gün, ondan "nceki yıl 479 gün idi. (Madde 2: İç borç vadesi çok çok küçüldü).Gelelim faiz yüküne. Yılın ilk altı ayında ortalama borçlanma faizi yüzde 108.8'dir. Haziran ayı sonu itibariyle TEFE'ye g"re (geçmiş 12 aylık d"nemdeki) enflasyon yüzde 61.8'dir. Bu enflasyona g"re yüzde 108.8 oranındaki faizin (enflasyondan arındırılmış) reel yükü yüzde 29.0'dur. (Madde 3: İç borçta yüzde 29 reel faiz çok çok yüksek faizdir).Milli gelirin yüzde 49'u büyüklüğüne ulaşan 88.5 milyar dolarlık bir iç borç stokunu, ortalama 144 gün vade ve yüzde 29 reel faiz ile Hazinemizin çevirmesi imkansızdır.İşte kriz denilen şey budur. İşte IMF yardımı olmadan Türkiye'nin ç"zemeyeceği düğüm budur. Krize girmemizin, krizden çıkamamamızın ana nedeni "iç borcun çevrilemez hale gelmesi"dir. İç borcun çevrilmesi demek, vadesi geldiğinde Hazine'nin borç anapara taksitleri ile faizini "deyebilmek için tekrar borçlanabilmesi demektir. Faiz (%) Net Vade (Gün) Ortalamadan borçlanma (Trilyon TL) Satış (Trilyon TL)1999 yıllık 109.5 479 20.376 22.5662000 yıllık 38.1 411 21.226 24.6532001 Ocak - Haziran 108.8 144 16.205 20.727 İç borçlanmada faiz ve vade değişimi Trilyon TL Milyar $ Borç / Milli gelir1998 11.612.9 37.1 % 21.91999 22.920.1 42.4 % 29.32000 36.420.6 54.2 % 28.72001 / 5 84.545.6 73.1 -2001 / T 115.000.0 88.5 % 49.0 Yıllara g"re iç borç stoku toplamı Kaynak: Anka Ekonomi Bülteni2001 / 5 Mayıs ayı sonu stoku2001 / T Yıl sonu stok tahmini guras@milliyet.com.tr
