Bütçe açığı, varlık satışı, ithalatla küçülüyor
Krizde ABD’nin ve AB ülkelerinin bütçe dengeleri bozuldu. Çünkü gelirler azaldı, harcamalar çoğaldı. Ekonomiyi canlandırmak için piyasaya para akıttılar. Bunun sonucu kamu borçları arttı.
AB ülkelerinin 2009 yılı sonunda bütçe açıkları GSYH’nin (milli gelirlerinin) yüzde 6.8’i oranına, kamu borçları yüzde 73.6’sı oranına yükseldi.
Biz göreceli olarak daha iyi durumdayız. 2009 yılı sonunda bütçe açığımızın GSYH’ye (milli gelire) oranı yüzde 5.5, kamu borcunun oranı ise yüzde 45.5 oldu.
2010 yılı bütçesinin açık hedefi 50 milyar TL iken, bu yıl ilk 7 ayda açık (Maliye Bakanı’nın TRT’deki açıklamalarına göre) 17.9 milyar dolayında kaldı. Bu gidişle yıl sonunda bütçenin 35-40 milyar TL açık ile kapanması olasılığı büyük.
Bu ise açığın GSYH’nin yüzde 4.9’u yerine yüzde 4’ü dolayına gerilemesi demektir. Bütçe açığı küçülünce kamu daha az borçlanmak zorunda kalıyor.
Sağlam gelir üretim kaynaklı
- Özelleştirme hızlanınca, kamu varlıkları yüksek fiyatlarla satıldıkça, satış gelirleri de bütçe açığının küçülmesine katkıda bulunuyor.
- Ucuz dövize dayalı ithalat patlaması de bütçe açığının küçülmesini ve sonuçta kamu borcunun sınırlı ölçüde artmasını sağlıyor. Ucuz döviz ile ithalat arttıkça, ithalden alınan gümrük vergileri ve KDV de artıyor. Bu ise bütçenin gelirlerini tahminin üzerinde büyütüyor.
Yılın ik 6 ayında ithalat patlaması sonucu ithalden alınan KDV geliri yüzde 41 oranında, gümrük vergileri yüzde 25 oranında arttı.
Bu yazının altındaki tabloda da görüleceği gibi kriz sonu bizim bütçe açığı ve kamu borcu göstergelerimiz, AB ülkelerininkine göre iyi durumdadır.
Gelirin kaynağı ne?
Ancak sadece rakamlara bakarak yapılan değerlemeler her zaman gerçeği yansıtamaz.
“Bütçe geliri artmış, gider azalmış, açık küçülmüş... İyi de bu nasıl olmuş?“ Bütçe gelirindeki artış, doğrudan vergilerdeki artışa mı dayanıyor, yoksa KDV gibi dolaylı vergi artışına mı? Gelir artışı üretimden mi kaynaklanıyor, ucuz ithalattan mı? Giderlerdeki kısıntı, yatırımları durdurarak, sosyal harcamaları kısarak mı sağlanmış, yoksa cari harcamalarda ciddi tasarrufa mı gidilmiş? Bütçe açığını küçültmek, daha az borçlanmak için kamu varlıkları satılmış mı, satılmamış mı? Bir başka anlatım ile bir ülke bütçe açığını küçültmek ve daha az borçlanmak için sıkı para ve maliye politikası uygular. Başkaları göstergelerindeki olumlu gelişmeye bakarak onu alkışlar ama bu politika ile ülkede ekonomi ölür. Bir başka ülke ekonomisini, üretimi, istihdamı canlandırmak için daha az gelir toplamayı, daha çok harcama yapmayı, bir süre kamu borcunu büyütmeyi göze alır. Göstergeleri bir süre bozulur. Ama ülke kısa sürede ekonomisinde büyümenin yolunu açar.
O nedenle bütçe ve dış borç göstergelerindeki geçici (kısa süreli) dalgalanmalara bakarak ülkelerin ekonomilerinin geleceği hakkında doğru yargı yapmak güçtür.
