Ülkenin döviz durumunun ne yönde gittiğini izlemek isteyenler bu açık rakamına bakar. Bu açık rakamının büyümesi ülkenin döviz sorunu ile karşılaşacağının işaretidir. O zaman ülkede döviz riski olan yabancılar "kaçmaya başlar". Yabancılar kaçmaya başlayınca yurtiçindekiler de "dövize hücum eder". Türk lirasından dövize dönüş hızlanır. Talep artınca da döviz fiyatı tırmanışa geçer.Ödemeler bilançosunun ikinci bölümü, "sermaye hareketleri hesabı"dır. Bu hesapta ülkeye hisse senedi, bono satın almak için, yatırım yapmak için giren çıkan paralar ile kredi olarak giren çıkan paralar yer alır. Sermaye hareketleri sayesinde "cari açık" (döviz açığı) kapatılabilir.Biz de bir "net hata ve noksan" diye adlandırılan bir döviz giriş / çıkış kalemi vardır. Bu kalem kaynağı meçhul yerlerden piyasaya akan (örneğin yastık altından ve ceplerden gelen) döviz ile, piyasadan kaynağı meçhul yerlere (örneğin ceplere ve yastık altına) kaçan döviz miktarını gösterir.İnsanlar TLden dövize dönerken bu kalem menfi (eksi) rakam verir. Eksi rakam, kaynağı belirsiz yerlere döviz kaçışı demektir. Döviz fiyatı devamlı düştükçe halk TL bozdurdu. Piyasaya oluk oluk döviz aktı. TL aşırı değerlendi. Merkez Bankasının 1995 = 100 olan reel döviz kuru endeksi TEFEye göre 143.2ye tırmandı.Ucuz döviz ithalatı coşturdu. Dış ticaret açığı büyüdü. Dış ticaret açığı, cari işlemler (döviz) açığını büyüttü. Yabancılar bu işin böyle gidemeyeceğini görerek Türkiyeden çekilmeye başladı. Yabancıların bu hareketi halkımızı "uyandırdı". Halk döviz fiyatı artacak diyerek döviz almaya başladı.Döviz piyasası zaten küçücük bir piyasa... Talep artınca döviz fiyatı tırmanışa geçti. Aşağıda ülkenin son 8 yıllık döviz tablosunu toplu olarak göreceksiniz.Bu tablo neyi gösteriyor? Yurtdışından portföy yatırımı ve net kredi olarak giren çıkan para önemli ama at ile deve değil. Döviz talebini esas etkileyen yurtiçindekilerin döviz talebi. Halk dövize hücum edince piyasada fiyatlar şahlanıyor. Bilinmeyen kaynağa döviz çıkışı başlıyor. Bilinmeyen kaynağa çıkan döviz cari işlemler açığına eklenince döviz açığı büyüyor. Döviz açığı büyüyünce de ekonomi krize giriyor.Bu tablo bilinmeyen bir tablo değil. Sorun, Merkez Bankasının ve hükümetlerin bu tablodaki olumsuz gelişmeleri önceden değerlendirerek tedbir almamaları (uyarıları, felaket tellallarının söylemleri olarak küçümsemeleri) kriz çıktıktan sonra tedbir arayışına girmeleridir. Ülkenin "döviz durumu", ödemeler bilançosundan izlenir. Ödemeler bilançosu, iki bölümden oluşur. Birinci bölüm, "cari işlemler hesabı"dır. Bu hesap, olağan (faiz dahil - borç anapara ödemesi hariç) döviz gelir - gider hareketini gösterir. İhracat, turizm geliri gibi gelirler bir yana, ithalat, faiz ödemeleri gibi giderler öte yana yazılır. Giderler gelirden fazla ise, "cari işlemler açığı" var demektir. Cari işlemler açığı, "ülkenin döviz açığı"dır. (Döviz açığı) Cari açık Kaynağı bilinmeyen fazla/noksan Toplam açık fazla/noksan Toplam net sermaye girişi Net portföy yatırımı Net kredi girişi2004/1 -783 -1.205 -1.988 2.405 1.411 9762003/1 -189 -944 -1.133 3.204 1.108 2.1022003 -6.609 5.109 1.500 5.597 2.235 3.3862002 -1.522 149 1.373 1.161 -593 8912001 3.390 -1.671 1.719 -14.643 -4.515 -12.8972000 -9.819 -2.762 -12.581 9.584 1.022 8.4501999 -1.344 1.721 -80 4.829 3.429 1.2641998 1.984 -697 1.287 -840 -6.711 5.2981997 -2.638 -987 -3.625 6.969 1.634 4.7811996 -2.437 1.499 -938 5.483 570 4.3011995 -2.339 2.432 93 -4.565 237 3.5561994 2.631 1.832 4.463 -4.257 1.158 -5.9741993 -6.433 -2.162 -8.595 8.903 3.977 4.3641992 -974 -1.190 -2.164 3.648 2.411 458 guras@milliyet.com.tr Kaynağı belli/belirsiz döviz giriş - çıkışı (Ödemeler bilançosu milyon dolar)
