Türkiye’nin en büyük pazarı, yıllık 6.9 milyar dolar karşılığı Türk lirası ciroya sahip enerji pazarı. Prof. Dr. Mustafa Özcan Ültanır’ın 2003 yılında ülkede 140 milyar kwh elektrik üretileceğini, bunun yüzde 30’unun kayba ve kaçağa gideceğini tahmin ediyor. Kalıyor geride satılabilir 98 milyar kwh elektrik. Sanayi ve mesken ayrımına gitmeden ortalama 7 cent/kwh fiyatı ile bunu çarpıyor. Elektrik kullananların 2004 yılında ceplerinden 6.9 milyar dolar karşılığı Türk lirasının çıkacağını hesaplıyor.
Türkiye gibi pazarı küçük bir ekonomide 6.9 milyar dolar karşılığı Türk lirası büyük para... Acaba bu para kimlerin cebine giriyor?
Prof. Dr. Mustafa Özcan Ültanır bunun da hesabını yapmış. Bakınız 6.9 milyar dolar nasıl paylaşılıyor?
(1) Yap - işlet - devret ve yap - işlet santralları var. Yap - işlet - devret santralları şirket teklifine dayalı olarak ihalesiz yapılmış santrallar. 1998 yılından sonra ihale ile yap - işlet santralları yapımı gündeme geldi. Ama bu ihalelerin çoğu da iptal edildi.
İhaleli yap - işlet santralları 3.5 - 4.0 cent/kwh’den elektrik satmayı teklif ederken, ihalesiz yap - işlet - devret santrallarında 8.0 - 10.0 cent/kwh’den bağlantılara girildi. Sonuç şöyle: (a) Doğalgaz santralları 6.85 - 8.72 ve 7.46 - 8.18 centten, (b) Hidrolikler 9.23 - 10.0 centten, (c) Rüzgar santralları 8.90 - 12.0 centten elektrik satıyor. Bunların ortalamasını 8.0 kabul edelim. Ürettikleri elektrik yaklaşık 13.6 milyar kwh. Demek ki yaklaşık 1.0 milyar doları bu yap - işlet - devretçiler paylaşıyor.
(2) Bu yıl yap - işlet anlaşmasına dayalı üç doğalgaz santralı devreye giriyor. Bunlar (1.32 cent işletme, 5.50 cent yakıt maliyeti ile) yaklaşık 7.0 cent/kwh’den elektrik satacak. Bunları ithal kömüre dayalı bir, doğalgaza dayalı başka bir santral izleyecek. Bunların tamamı yaklaşık 37.6 milyar kwh elektrik üretecek. Ortalama 6.8 centten elektriği satacak. Pastadan 2.1 milyar dolar pay alacak.
(3) Geriye kaldı 3.8 milyar dolar elektrik satış geliri... Kömür yakan, hala devlet mülkiyetindeki Afşin, Elbistan, Çan santralları var. 19.6 milyar kwh elektrik üreten doğalgaz, 22.1 milyar kwh elektrik üreten kömür, 5.3 milyar kwh elektrik üreten fuel - oil santralları var. Yağışa bağlı olarak kapasitelerinin çok altında çalışan Keban gibi dev hidroelektrik santralları var.
Geriye kalan 3.8 milyar dolar ile bu santralların yakıt masrafları karşılanacak. Bakımları yapılacak. Yenilemeleri yapılacak. Çalışanların maaşları, ücretleri ödenecek. Pahalı mobil santrallara ödemeler yapılacak. Ama para yetmiyor.
Devletimiz güç durumda... Elektrik Yunanistan’da 4.91 cent, İspanya’da 5.58 cent, Romanya’da 4.40 cent fiyatla satılırken, bizde ortalam 7.0 centten satıldığı için sanayici de şikayetçi, hane halkı da... Ve bütün bunlardan sonra dünyada en pahalı elektriği kullanmamıza rağmen devlet zararda...
Bütün mesele yanlış politikalar kadar, hızla artan talebi karşılamak için yapılan yatırımların ağırlığında... Özel üreticilerle yapılan anlaşmalarda uzun süreli sabit fiyat uygulamasında... Devlet 10.0 centten aldığı elektriği 7.0 centten daha ucuza satar ise daha çok zarar edecek. Elektriğin ucuzlaması için en az 15 - 20 yıl daha beklemek zorundayız. Çünkü fiyat anlaşması 15 - 20 yıl sonra bitecek. O zaman rekabet başlayacak. O zamana kadar başka ve daha ucuz maliyetli santrallar devreye girecek. Ama bugün için durum hiç de iç açıcı değil.