Bir ülkenin "insani bakımdan" gelişmişlik ölçüsünü belirlemek için üç şeye bakılıyor: (1) İnsanların sağlığı nasıl? Bir insan ortalama kaç yıl yaşıyor? (2) Okul çağındaki çocukların ne kadarı okula gidiyor? Eğitim düzeyi nedir? (3) Kişi başına düşen milli gelir ne kadar? Satın alma gücü paritesi ile insanların harcama imkanı nedir?
"Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı" (UNDP), her yıl bu üç temel göstergeye dayalı olarak dünya uluslarının "İnsani Gelişme Endeksi"ni belirliyor. 2001 verilerine dayalı olarak hazırlanan 175 ülkenin durumunu sergileyen "Dünya İnsani Gelişme Raporu"nun içeriği Birleşmiş Milletler Koordinatörü ve UNDP Daimi Temsilcisi Jakop Simonsen tarafından açıklandı.
Buna göre Türkiye "insani gelişme" sıralamasında 175 ülke arasında 96'ncı sırada... Bu tabii ki üzücü... Türkiye'nin bir yıl önceye göre 11 basamak gerileyerek 85'inci sıradan 96'ncı sıraya düşmesi daha da üzücü...
Ama üzülmenin bir yararı yok. Neden Gürcistan'ın, Tunus'un gerisinde kaldık? Bunları bilmemiz ve de çözüm aramamız şart.
2003 İnsani Gelişme Raporu üzerine bir çalışma yapan Dr. Kadri Özen'in tespitlerine göre, (1) Kişi başı milli gelirin düşük olması Türkiye'nin küme düşmesine yol açıyor. 2002 raporunda kişi başı gelir 6.974 dolardı. 2001 verilerine dayalı 2003 raporunda bu rakam 5.890 dolara gerilemiş. Bu bir yılda yüzde 15 yoksullaşma işareti. (2) Yetişkinlerde okuma yazma oranı yükselirken, okul çağındakilerin okula devam oranı yüzde 62'den yüzde 60'a geriledi. İşte bunlar bizim küme düşmemize yol açtı.
Rapor hazırlanırken her şeyin en iyisinin ölçüsü 1.000 kabul edilerek, ülke göstergeleri endeks rakamına dönüştürülüyor. Türkiye'nin yaşam süresi (sağlık) endeksi 0.750, eğitim 0.770, kişi başı gelir endeksi 0.680 hesaplanıyor. Sonra bu üç endeksin ortalaması alınıp "İnsani Gelişme Endeksi" bulunuyor. Bu Türkiye için 0.734. Bu endeks sayısıyla Türkiye 175 ülke arasında 96'ncı sırada.. Halbuki Türkiye kişi başı gelirde 80'inci sırada. Demek ki insani gelişme sıralamasında 80 - 96 = -16 geriye düşmesinin nedeni, fakirlik değil. Bu gelir durumuna göre, sağlık, eğitimdeki gerilik... Bu nedenle daha fakir ülkeler, sağlık ve eğitimdeki iyi durumları nedeniyle Türkiye'nin önünde. Kişi başı gelirimiz artmıyor. Eğitim ve sağlık her yıl daha kötüye gidiyor. Bu durumda Türkiye giderek daha da aşağılara düşecek demektir. (Rapor www.undp.org sitesinde yayımlandı. Türkçe bilgiler www.undp.org.tr sitesinde)