Bu soruları cevaplamak için, önce toplam vergi gelirlerinin yapısına bakmak gerek. Türkiyede vergi verenlerin bir kısmı beyanname ile (gönüllü olarak) vergi verirler. Beyannameye, gelirlerini, kazançlarını yazarlar. Onun karşılığı olan vergiyi de öderler. Bu tür vergilere, doğrudan vergi denir. Adil olan vergi, doğrudan toplanan vergidir. Çünkü bu tür vergide herkes gelirine, kazancına göre vergi ödemiş olur.Ancak, doğrudan vergilerin bir bölümü de stopaj yoluyla, (yani kaynakta kesinti yapılarak) ödenir. Örneğin, işveren memur ve işçinin maaş ve ücretini öderken, onun adına vergi kesintisini yapar, Maliyeye yatırır. Örneğin, mevduat sahipleri bankadan faiz alırken, banka faizin vergisini keser, onların adına Maliyeye yatırır. Türkiyede herkes çok vergi verdiğinden yakınır. Ama kimin vergi verdiği, kimin vermediği, vergi verenlerin ne kadar verdiği, bilinmez. Acaba Türkiyede vergiyi kimler veriyor? Ne kadar veriyor? Vergi gelirinin yüzde 50si dolaylı Esas olan, gelirden, kazançtan ve servetten alınan vergilerin, toplam vergi gelirleri içinde ağırlık taşımasıdır. Türkiyede vergi gelirlerinin dağılımına baktığımızda, gelirden ve servetten alınan vergilerin payının giderek azaldığı, vergi gelirlerinin daha büyük kısmının, mal ve hizmetten alındığı dikkati çekmektedir.2003 yılında toplam vergi gelirinin, yüzde 50den fazlası dolaylı vergi olacaktır. Açık anlatımıyla, halkımız KDV ve ATV olarak vergi gelirlerinin yarısını ödeyecektir. Bir de, dolaylı vergiler vardır. Bunlar mal ve hizmet bedelinin içinde, o mal ve hizmeti kullanandan alınır. Örneğin, (dolmuşa binen, dolmuş ücreti içinde o dolmuşun kullandığı benzinin, akaryakıt vergisinin bir bölümünü) öder. Örneğin, (maydanoz alan, maydanoz fiyatı içinde, maydanozun KDVsini) öder. Dolaylı vergiler, gelirle, servetle, kazançla ilişkili değildir. En fakir tüketici de, en zengin tüketici de aynı vergiyi öder. Bu nedenle adil bir vergi sayılmaz. Menkul ve gayrimenkul geliri olanlar, ne vergi ödüyor? Banka mevduat faizi, beyana tabii değil. 2002 yılında, aylık kira geliri 2.1 milyar lirayı, yıllık kira tutarı 25 milyar lirayı aşmayan mülk sahipleri vergi ödemeyecek. Aylık kira geliri 2 milyar 500 milyon lira olan gayrimenkul sahipleri 286 milyon vergi ve fon ödemesi yapacak. Faizin vergisi Döviz mevduat ve repo hesaplarında da, vergi kesintisini banka yapıyor. Şimdilerde, çok moda olan A ve B tipi fonlarda bu yıl için vergi yok.Hazine bonosu ve devlet tahvillerinde, belli sınırı aşan kazanç vergilendiriliyor. Bankalar mevduat faizini öderken, faizin yüzde 17.6sı oranında vergi ve fon kesintisi yapıyor. Fakat vergi kanunlarında değişiklik olmazsa 1 Ocak 2003ten itibaren belli miktarın üzerindeki faizler beyana tabi olacak. Memur ve işçi ne vergi ödüyor? İşçilerin durumu farklı. Asgari ücretli bir işçi, aylık brüt geliri üzerinden yüzde 11 oranında Gelir Vergisi ödüyor. İşçinin ücreti yükseldikçe, ödediği vergi de yüzde 40a kadar tırmanıyor. Prof. Dr. Şükrü Kızılotun TİSK dergisinde yayımlanan ilginç bir araştırması var. Memurlar gelirlerine göre düşük vergi ödüyor. Örneğin, 2 milyar 242 milyon brüt geliri olan vali, bu rakamının yüzde 2.5u oranında 61 milyon lira vergi ödüyor. Kızılot bunun nedenini şöyle anlatıyor: "Devlet memurlarına yaptığı ödemeleri, makam tazminatı, özel hizmet tazminatı, yıpranma tazminatı, dil tazminatı, temsil, görev tazminatı, aile yardımı gibi kırkı aşan farklı adlar altında yapıyor. Öyle olunca da, toplam bordro rakamının yaklaşık yüzde 80i Gelir Vergisine tabi olmuyor." Unvanı Brüt ücret (bin TL) ™dediği aylık verfi (bin TL) Ödediği verginin oranı (%)- Vali 2.442.590 61.460 2.5- Genel Müd. (Maliye B.) 2.318.180 45.850 2.0- Yargıtay üyesi 2.313.940 48.690 2.1- Vergi mahkemesi Bşk. 2.524.950 48.690 2.0- Sayıştay uzman denetçisi (1/4) 2.296.130 45.610 2.0- Albay 2.071.910 44.300 2.1- Profes"r 1.670.290 42.620 2.6- Doktor (3/4) 999.540 43.930 4.4- Teğmen 983.460 30.200 3.1- Komiser (2/3) 904.350 36.310 4.0- ™ğretmen (2/1) 505.400 22.320 4.4- Hemşire (12/3) 635.690 33.710 5.3- Şof"r (13/1) 489.230 32.860 6.7- Hizmetli (12/2) 452.190 33.000 7.3 Memurun "dediği vergi Kaynak: Prof. Dr. Şükrü Kızılot'un "zel çalışması. Unvanı Brüt ücret (bin TL) ™dediği aylık verfi (bin TL) Ödediği verginin oranı (%)Asgari ücretli 250.875 27.487 110.0İşçi 800.000 114.166 14.3İşçi 2.500.000 537.624 21.5 İşçinin "dediği vergi Gelir ve Kurumlar Vergisi beyannamesi verenler, ne kadar vergi ödüyor? Kurumlar ise yüzde 30 oranında Kurumlar Vergisi ödüyor. Hem Gelir Vergisinin, hem Kurumlar Vergisinin değişik muafiyetleri, indirimleri var. Bu nedenle vergi oranları ne kadar yüksek olursa olsun, tahakkuk ve tahsilat düşük rakamlarda kalıyor. 2002 Ocak - Ağustos döneminde basit usulde Gelir Vergisine tabi mükellef sayısı 739 bindi. Her ay kişi başına 6 milyon lira (yazı ile altı milyon lira) vergi ödediler. Bunların ödedikleri toplam verginin, tüm vergilere oranı sadece binde bir.Ocak-ağustosta 1.9 milyon kişi beyanname vererek Gelir Vergisi ödedi. Bunların kişi başına aylık vergi ödemesi 38 milyon. (800 milyon brüt ücretli işçi ayda 114 milyon vergi ödüyor.)Kurumlar Vergisi mükellefi, anonim şirket sayısı 560 bin. Ocak-ağustosta şirketlerin her biri aylık ortalama 158 milyon vergi ödedi. Bütün anonim şirketlerin ocak-ağustos döneminde ödediği vergi ülkenin toplam vergi rakamının yüzde 2sinden az.Görülüyor ki, beyannameli mükellef sayısı çok az, beyannameli mükelleflerin ödediği ortalama vergi çok az. Gelir ve Kurumlar Vergisinde vergi miktarı, gelirin artışına göre değişiyor. Ücret dışındaki gelirlerden, yüzde 20 - 45 arasında vergi alınıyor. Yüzde 45 vergi, 95 milyar lirayı aşan gelir sahipleri için söz konusu. - Beyan usulüne tabi mükellef sayısı 1 milyon 988 bin- 2002'de "dedikleri vergi 607 trilyon TL- 2002'de kişi başına ayda "denen Gelir Vergisi 38 milyon TL- Toplanan tüm vergilere oranı yüzde 1.64 Beyannameli Gelir Vergisi mükellefleri (Ocak - Ağustos 2002) - Basit usule tabi mükellef sayısı 739.639- 2002'de "dedikleri Gelir Vergisi 34 trilyon 801 milyar TL- 2002'de kişi başına ayda "dedikleri Gelir Vergisi 6 milyon TL- Toplanan tüm vergilere oranı binde 1 Basit usule tabi olanlar (Ocak - Ağustos 2002) - Mükellef sayısı 560 bin 714 TL- Beyana dayanan Kurumlar Vergisi 711 trilyon TL- Bir ayda mükellef başına "denen vergi 158 milyon TL- Toplanan tüm vergilere oranı yüzde 1.93 Kurumlar Vergisi mükellefleri (Ocak - Ağustos 2002) guras@milliyet.com.tr