Şimdi de "Çikita" savaşı başlıyor

Savaşa girerken düşmanını iyi tanıyacaksın...
Tarım Bakanı "kivi, avokado, kavun, üzüm, elma, erik ve narenciye" ürünlerinin ithalatının zorlaştırılmasını istemiş... Kadife Şahin'in dün Milliyet Ekonomi'de yayımlanan haberinde belirtildiğine göre, "Tarım il müdürlükleri" ithal için gerekli olan "zirai karantina kontrol belgesi" vermeyi durdurmuş.
Kiviye, avokadoya, kavuna, üzüme, elmaya, dokunan ne olur bilinmez ama, bilinen odur ki, "muz"a hele hele "Çikita muz"a dokunanın eli yanar!..
Sayın Bakan işinin çokluğundan olmalı iki üç ay önce ABD ile Avrupa Topluluğu arasında kopan gürültüden habersiz.
Avrupa Topluluğu ülkeleri muzlarını satamayan fakir durumdaki eski sömürgelerine iyilik yapmak için Afrika muzlarını ithal etmeye kalktı... Eski sömürgeler için tercihli gümrük tarifesi uyguladı.
Latin Amerika ülkelerinde muz plantasyonlarında yetişen muzların, özellikle Çikita muzunun Avrupa pazarına girmesini güçleştiren Avrupa ülkelerine karşı ABD savaş açtı.
Avrupa ükeleri çıkışlı malların ABD'ye girmesini engelleyici tedbirlerle misilleme yapmaya kalktı. Araya Dünya Ticaret Örgütü girdi. Mahkeme, ABD'nin zoru ile Avrupa pazarını Çikita muzuna açtı. Zavallı Afrika ülkeleri "Anamur tipi" kokulu muzları ile baş başa kaldı. (Meraklıları internette "wto.org" sitesine girer, "dispute satlement"te "banana" anlaşmazlıklarının hikayesini okuyabilir.)
1979 yılında "Türkiye'de Yabancı Sermaye Yatırımları" başlığı ile yayımlanan doktora tezimin 81'inci sayfasında yer alan ve "Çikita" muz ile uğraşanların başına neler geldiğini anlatan hikayeyi sayın okuyucularıma nakletmek istiyorum.
"United Fruit" dünyanın başta gelen yaş meyve pazarlama örgütlerinden birisidir. Dünya pazarlarına "Chiquita" (Çikita) ve "Fyffes" markaları ile muz satar. 1899 yılında kurulan firmanın Güney Amerika'nın muz üreten ülkelerinden (Honduras, Guatemala, Kosta Rika, El Salvador, Nikaragua) muz plantasyonları, özel demiryolu hatları, limanları ve geniş bir ulaştırma sistemi mevcuttur. Bu firma Amerika Birleşik Devletleri Dışişleri Bakanlığı görevinde bulunan John Foster Dulles ve CIA başkanlığında bulunan kardeşi Allen Dallas ile sıkı ilişkiler içinde idi. Guatemala'da reformist bir başkan olan Jacob Arbenz Guzman 1952'lerde "toprak teformunu" yapmaya karar verince toprak reformunun firmanın menfaatleri ile tamamen çelişeceğini ve plantasyonların devletleştirileceğini gören United Fruit firması harekete geçti. CIA'nın yardımıyla gerçekleştirilen hareket sonucu Arbenz bertaraf edildi. Toprak reformu rafa kaldırıldı.
Bunları "Çikita muz ile uğraşmanın güçlüğünü" hatırlatmak için yazdım.
Dönelim Tarım Bakanı'nın meyve ithalatını durdurma kararına...
(1) Tarım Bakanlığı, "yüksek ziraat mühendisleri"ni, tarladan ve ormandan toparlayıp, Ankara'ya bakanlık binasının odalarına tıktığından, tarlada, ormanda olan bitenden habersiz duruma geldi. Bakan "- Yavuuu... Bir zamanlar bizim mis kokulu Anamur muzlarımız, kırmızı yanaklı Amasya elmalarımız vardı!.." diyerek geçmişi hatırlayıp politikalar oluşturuyor. Türkiye'de kaç kök muz bitkisi, kaç kök elma ağacı kaldığını kimse bilmiyor. İthal meyvenin rekabetinden değil, Tarım Bakanlığı'nın ilgisizliğinden meyve yetiştirenler perişan oldu. Ağaçları, bitkileri kurudu. Talebe uygun cins ve kalitede ürün yetiştiremez oldu. Üreticiden hala meyve yetiştirmeye devam edenler ithal meyve cinslerini örnek alarak, ithal meyvelerin pazarlama şeklini, ambalajını örnek alarak bir şeyler yapma arayışına girdi. Amasya'da bile eski ağaçlar sökülüyor. İtalyan tipi elma ağacı dikiliyor. Karadeniz "kivi"yi, Akdeniz "avokado"yu ithal meyve ve sebzeden öğrendi. Bunun için bu tür ithalata "terbiye edici ithalat" deniliyor.
(2) Türkiye'ye büyük miktarda yaş mevye ve sebze ithal edilmiyor. 1998 yılında toplam yaş meyve ithalatı 63 milyon dolar. 1999 yılının ilk 9 ayında yaş sebze ithalatı 39 milyon dolar, yaş meyve ithalatı 53 milyon dolar. Toplam ithalatın yüzde 1'i bile değil... Binde 2'si büyüklükte.
Tarım Bakanlığı'nın sorumluluğu giderek yozlaşan ürün türleri ile giderek düşen tarımsal üretim karşısında ithalatı yasaklamak değil, Türk tarım üreticisini, dünya pazarında geçer akçe olan ürünlere yöneltmek ve kaliteli ürün türünde üretim artışını teşvik etmektir.






Yazara E-Posta: guras@milliyet.com.tr