"Tekel'in hisselerini neden öncelikle çalışanlara ve halka satmıyorlar? Neden özelleştirme hareketinin öncüsü Margaret Thatcher'ın yaptıklarını örnek almıyorlar?"
Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesi'ndeki öğrencilerime başbakan olarak Thatcher'ın 1979 - 1990 yılları arasında İngiltere'nin hiçbir işe yaramaz durumdaki kamuya ait tesislerini, özelleştirme ile nasıl verimli ve dünya pazarında rekabet edebilir yapıya dönüştürdüğünü anlatıyordum. Sermayenin nasıl tabana yayıldığını, işçilerin ve halkın sanayileşmeye katkısının nasıl sağlandığından söz ediyordum.
Bir öğrencim bu yazının başındaki soruyu sordu. Bir diğeri, "Hocam" dedi. "Bizde hükümetler baştan beri işçi ile ve halk ile zıtlaşarak özelleştirme yapma arayışında... Özelleştirilen kuruluşlar verimli hale gelmiyor. Ekonomiye daha çok yarar verir hale gelmiyor. Tersine zarar veriyor."
Tekel'i satışa çıkararak yeni bir özelleştirme dönemini başlatmak üzere olan Büyük Türk Büyükleri, acaba neden öğrencilerin gördüklerini göremiyor?
Tekel'in özellikleri var. (1) Adı üzerinde tütün mamulleri ve alkollü içkilerin tekeli. (2) Çok sayıda tarım üreticisini ilgilendiriyor. (3) Çok sayıda tüketiciyi ilgilendiriyor. (4) Her yıl büyük rakamlarda karlı sonuçlar veren bir işletme. (5) Çok sayıda insana istihdam imkanı sağlıyor. (6) Toplam vergi gelirlerinin yaklaşık yüzde 5'ini vergi veya fon olarak Hazine'ye ödüyor.
Türkiye Tekel'ini özelleştirmede geç kalan bir ülke. Sinan Doğan, başka ülkelerde tekellerin özelleştirilmesi ile ilgili örnekleri açıkladı. İşte bu örneklerden bazıları:
(1) Fransız tekeli SEITA'nın hisselerinin yüzde 12.7'si devlette kaldı. Hisselerin yüzde 6.25'i çalışanlara, yüzde 1.8'i tütün perakendecilerine, yüzde 54.25'i halka satıldı. Yüzde 25'i tekeli yönetecek sermaye grubuna verildi. (2) Mısır'da tekelin yüzde 10'u çalışanlara, yüzde 40'ı halka satıldı. İkinci aşamada yüzde 24'lük hisse de halka arz edildikten sonra Philip Morris, JTI ve BAT gibi yabancı tekeller anonim şirket haline dönüşen eski Mısır tütün tekeli işletmesi ile bu yeni yapıda ortak üretime başladı. (3) Polonya'da tekelin yüzde 33'lük hissesi BAT isimli yabancı tekele satıldı.
Dün sabah Sökeli bir tütün üreticisi beni uyardı. "Tekel dünyanın 5'inci büyük sigara üreticisi, Almanya'nın Tekel'den küçük sigara üreticisi Reemtsma'yı, İngiliz Imperial Tobacco firması 6.2 milyon dolara satın aldı. Büyük Türk Büyükleri ise Tekel'in sigara bölümünü 1.0 - 1.5 milyon dolara satmaya razı durumda..."
Türkiye'de başka ülkelerde olan bitenden yararlanılarak Tekel'in hisse senetlerinin satışında çalışanlara, üreticilere öncelik verilebilir. Daha sonra üreticiyi (özellikle tütün üreticisini) ve tüketiciyi (sigaraya ve içkiye para ödeyecek halkı) koruyacak şartlar belirlenerek açıklanabilir. Bütün bunlardan sonra işletmelerim, tek bir gruba yönetim gücü sağlayacak büyüklükteki hisseleri "blok satış" şeklinde satılabilir. Başkaları yaptı. Biz neden yapmıyoruz?