Vadeli çek sistemi işlemiyor. Yaşasın banka kredisi! “Yaşasın da... Bankaların kredileriyle vadeli çek sisteminin yarattığı kadar satın alma gücü yaratması ve o büyüklükte kredi çarkı çevirmesi çok güç. Hatta imkânsız.
Vadeli çek sisteminin işlememesinin ne demek olduğunu, ekonomi için önemini çok kimse bilmiyor. Vadeli çek sistemi Türk ekonomisinde üretimi finanse eden, piyasadaki canlılığı koruyan ve artıran bir mekanizmadır.
Kanunlarımıza göre çek, görüldüğünde karşılığının ödenmesi gereken bir kıymetli evraktır. İbrazında, banka vadesine bakmadan ödemek zorunda. Eğer imzalayanın hesabında para yoksa, çeki “karşılıksız çek yazmış” olur, kanuni takibat başlar. Hesabında para varsa, çekin vadesine bakılmadan üzerinde yazılı meblağ ödenir.
Çekin vadeli olması, çeki imzalayanın çekin üzerine 2 ay, 3 ay, 5 ay sonranın bir tarihini koyması, alanın “Ben bu çeki üzerinde yazılı tarihten önce bankaya götürmem” sözü vermesi, kanuna dayalı olmayan “ahlaki” bir sözleşmedir.
Sistem işlemez
Çekler ciro edilir. Ciro etmek demek, çekte yazılı meblağın bankadan alınma hakkının başkalarına devredilmesi demektir. Türkiye’de çekler 2-3-5, hatta Anadolu’da ortalama 8 kez ciro edilir.
Örnek: Perakendeci Ali Bey, toptancıdan 1 çift kundura aldığında, toptancıya (üzerine 1 Ocak 2009 yazarak) 100 YTL’lik vadeli çek verir. Toptancı bu çeki ciro ederek (imzalayarak) ayakkabı atölyesine verir 2 çift ayakkabı alır. Atölye, ciro ederek dericiye verir. Derici 100YTL’lik atölye kirasını öder. Atölye binasının sahibi 100 YTL’lik çeki ciro ederek buzdolabı alır. Buzdolabı satıcısı çeki ciro ederek buzdolabı fabrikasına borcunu öder. Buzdolabı fabrikası da 1 Ocak 2009’da bankadan çeki tahsil eder.
Perakendeci Ali Bey’in çeki imzalarken bankada 100 YTL’si yoktur. Ama bilir ki vadeli çek 1 Ocak’tan önce bankaya tahsile verilmeyecek. O nedenle de 30 Aralık gününe kadar bankadaki hesabına para yatırmaz. 30 Aralık’ta yatırır, çeki getiren parayı alır.
Çek para ve iş yaratıyor
Dikkat buyurunuz, perakendeci Ali Bey’in imzaladığı tek bir çekle ekonomide 700 YTL’lik “alım-satım” gücü yaratıldı (para arzı artırıldı). 7 işyeri, banka kredisi kullanmadan, faiz ödemeden krediyle 100’er YTL’lik iş yaptı.
Bu çarkın düzgün işlemesi için 1 Ocak’ta banka hesabında 100 YTL’nin olması, elden ele dolaşan çekin 1 Ocak’tan önce bankaya ibraz edilmemesi, parasının istenmemesi gerekir.
Vadesi geldiğinde bankaya çeki götüren parasını tahsil edemezse, bir önce ciro edene döner. Bir önceki daha öncekine döner... Böylece çekin arkasında imzası olanlar birbirine girer.
İşte bu kriz döneminde olan budur. Açıklanan rakamlara göre, eylül ayında 133 bin, ekim ayında 156 bin çek karşılıksız çıkmıştır. Karşılıksız çek toplamı ekim ayında 1 milyon 241 bine ulaşmıştır.
(Bir noktaya açıklık getirmek gerekir: İşleri bozulan işadamlarının vadeli çeklerini ödeyememesi anlaşılabilir de, kötü niyetli işadamlarının imkânları olduğu halde ödemeden kaçınmaları anlaşılabilir bir durum değildir. Vadeli çek sisteminin işlemez hale gelmesinde, güven bunalımının ortaya çıkmasının ana nedeni kötü niyetli yaklaşımlardır.)
Reel sektör için banka sisteminin öneminin artmasının nedeni budur. İşte bunun içindir ki, reel sektör bankalara her zamankinden daha fazla muhtaç. İşte bunun içindir ki, banka sistemi rahatladıktan sonra reel sektörü de rahatlatmazsa bu ekonomi düzelemez.