Kümbet evlerin atası Harran’da
Harran... Herkes orayı meşhur konik evleri ile bilir. Güneydoğu Anadolu ve kuzey Suriye’de (malzemeleri ve yapılışları Harran’dakilere göre biraz farklılık gösterse de) bazı köylerde görülen konik örtülü evlerin en anıtsalları Harran’dadır.
Kuzey Mezopotamya’dan gelip batı ve kuzeybatıya bağlanan önemli ticaret yollarının kesiştiği bir noktada bulunan Harran, tarihte Asurlu tüccarların da önemli uğrak yerlerindendi. Anadolu ve Mezopotamya arasındaki karşılıklı ticaret binlerce yıl hep Harran üzerinden yapıldı.
Erken Tunç Çağı’nın önemli dini merkezlerinden biri olan Harran bu özelliğini Asur döneminde de korumuştur. Harran’da bulunan Ay Tanrısı Sin’in Tapınağı’nda Hititler ve Mitanniler arasında Güneş Tanrısı Şamas adına bir antlaşma imzalanır.
Belki buraya kadarını biliyordunuz. Bundan sonrası ilginizi çekecek mi bakalım?
Bahsi geçen bu tapınak Akatça E-HUL-HUL (Tanrının evi) diye adlandırılır. Günümüze gelen belgelerden Asur kralı Asarhaddon’un şehre kendisinin ve iki veliahtının heykellerini diktirdiğini öğreniyoruz. Asurbanipal ise küçük kardeşlerinden birini ay tanrısının rahibi tayin eder.
Son başkent
Harran’ın çok az bilinen bir başka özelliği de Asur İmparatorluğu’nun son başkenti olmasıdır. Bazı iddialara göre Ninive’nin düşmesi ile sona ermiyor Asur imparatorluğu. Son kral Asur Uballit kentin stratejik konumu ve Sin kültürünün önemli bir merkezi olması nedeniyle yönetimi Harran’a taşıdı. Son hükümdar “Tanrı Asur yaşatır” anlamına gelen ilk kralın adını kullanarak aslında devleti canlandırma çabasındaydı. Ama Babil ve Med askerlerinin kuşatmasıyla şehir MÖ 610 yılında alındı ve Ortadoğu’nun büyük gücü Asur son buldu.
Harran’ın meşhur konik evleri aslında Asur ve Babil döneminden beri bölgede kullanılan mimari bir özelliktir. Asur’un başkenti Ninive’de bulunmuş bir kabartmada ve bir Babil sınır taşında buna benzer yapılar görülür.
Harran’ın bu dünyaca meşhur evlerinde basit yöntemlerle elde edilmiş tuğla ve taş malzeme kullanılmıştır. Eski şehir kalıntılarından elde ettikleri tuğlaları evlerin konik kubbelerinde kullanmış, duvarları taş malzemeden örmüş ve çamurla sıvamışlardı.
Göçler genelde doğudan batıya doğru yol alır tarihte. Anadolu’dan yapılan göçler Dalmaçya kıyılarından Orta Avrupa’ya, oradan da Manş denizine kadar uzanır. Orta Avrupa’da Neolitik dönem M.Ö. 6000’lerde başlarken bu İngiltere’de M.Ö. 3000’lerdedir. Halbuki Anadolu M.Ö. 3000’lerde Tunç çağı gibi yüksek seviyede bir uygurlığa erişmiştir.
İtalya’nın Apuglia bölgesinin Murge kesiminde Alberobello adında bir kasaba vardır ve Trullo (Trulli) diye anılan Harran kümbet evlerine benzeyen evleriyle meşhurdur. Hatta bu evler UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne girmiştir.
Kalker veya kireçtaslarından yapılmış, harç veya çimento kullanılmamış, genelde tek odadan oluşan, aydınlatması az olan bu evler 13. yy’da ortaya çıkar ve bölgede başka kasabalarda da görülür.
İlginç benzerlik
Bir başka ilginç benzerlik de Clochán adı verilen İrlanda’nın Ulster bölgesinde bulunan kümbet evlerinde görülür
Bunlar tamamen taş malzemeden yapılmış, genellikle oval veya daire şeklinde, tek odalı, penceresiz, tepedeki delikten aydınlanan kulübe tarzı yapılardır, hepsi de kümbet şeklinde değildir. Bunlar da Ortaçağ’da kullanılmış ve 17.-18. yüzyıla kadar varlıklarını sürdürmüşlerdir.
Belki Harran’dan geçen ve tüm bölgeyi bilen ustaların işleridir bunlar.
Alberobello’daki kümbet evler UNESCO Dünya Miras Listesi’ne alınmıştır ve çok da güzel korunmaktadırlar, oysa ki onların bugünkü varlıklarını borçlu oldukları Harran kümbet evleri yalnızca arkeolojik bir sit alanı içerisindedir ve onlar da UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesi’nde yer almayı ve daha özenle korunmayı fazlasıyla hak etmektedirler.
Mırra ve çayı geri çevirmeyin
Harran’a yolunuz düşerse bugün turistik amaçlı kullanılan bu evlere mutlaka uğrayın. Harran ovasında yetişen buğdaydan yapılan bulgur pilavı ve bölgeye has lezzetleri tadın. Yöredeki evlerde hazırlanan isot ve nar ekşisi almayı ihmal etmeyin. İkram edilecek mırra ve çayı geri çevirmeyin.
