Kayıt dışılık ülkemizde temel olarak şöyle gerçekleşiyor:a) Katma Değer Vergisi yükümlülüğünün yerine getirilmemesi, satışların önemli bir bölümünün beyan edilmemesi,b) Gelir Vergisi yükümlülüklerinin tümünün beyan edilmemesi,c) Sosyal güvenlik primlerinin asgari ücret üzerinden yatırılması,d) Sosyal güvenliği hiç olmayan, kaçak işçi çalıştırılması,e) Ürün kalitesi, hijyen standartları, patent hakları v.s. gibi maliyet yükselten yükümlülüklerin yerine getirilmemesi,f) Gayrimenkul alım satım fiyatlarının düşük gösterilmesi,Araştırmalar, kayıt dışı işlemlerin çoğunun, resmi olarak kurulmuş, yani kayıt dışı olmayan şirketler tarafından yapıldığını gösteriyor. Çünkü, ülkemizde her konuda olduğu gibi bu konuda da yeterli denetim yok.Ülkemizde kayıt dışılığı özendiren temel etkenler şöyle sıralanabilir:a) Kayıt dışı çalışmak için hazır bir işgücü var ve kayıt altındaki şirketlerde yeterli iş kapasitesi yok,b) Şehirlere yoğun göç yaşanmış ve mevcut işgücü vasıfsız ve eğitimsiz,c) Sosyal güvenlik primleri dünya rekoru kırıyor,d) İşçileri asgari ücretle çalışıyor göstermenin çeşitli faydaları var,e) Gelir vergisi çok yüksek oranlı ve vergi cezaları yeterince caydırıcı değil,f) Kayıt dışılık bir etik bozukluğu olarak algılanmıyor, normal karşılanıyor,g) Şirketler üzerinde sıkı denetim yok,h) Denetimin çoğu belediyelerce yapılıyor ve rüşvet yaygın,i) Gayrimenkul alım satım fiyatlarını denetleyen sistemler geliştirilememiş.Eksikliğini duyduğumuz birçok konu var:a) Sık sık vergi affı yapılması, zamanında ve yasal ölçüde vergi veren vatandaşları cezalandırıyor.b) Türkiye'de vergi sistemi kendi kendini denetleyebilir biçimde oluşturulmamış.c) Farklı ve özel ilgi gerektiren sektörler için ayrı vergi denetim birimleri öngörülmemiş.d) Vergi denetçisi sayısı, gelişmiş ülkelerin yarısından az ve denetimlerde sistemsizlik var, objektiflik yeterince geliştirilememiş.e) İsteyerek ve yüksek oranlı vergi kaçırılması halinde, hapis cezası yok. Biliyorsunuz, "mali suça, mali ceza" prensibi ile hapis cezaları asgaride tutuldu.f) Kayıt dışı işlemlerin ihbar edildiği özel destek birimleri ve telefon hatları yok.g) Katma Değer Vergisi'nin tam olarak ödenmemesinin cezası düşük.h) Elektronik fiyat etiketi, otomatik sipariş sistemi ve mağaza zincirleri gibi ileri yönetim teknikleri ile mal alım satımı denetlenemiyor.i) Getirilmesi düşünülen, "mortgage" sisteminin ciddi eksiklikleri var. Oysa, bu sistem kayıt dışılığı çok önemli ölçüde önleyebilecek nitelikte. ytoruner@milliyet.com.tr Geçen yılki büyüme potansiyelimiz önümüzdeki 10 yıl boyunca devam edebilirse, ya da önümüzdeki on yıl boyunca ortalama yüzde 8.5 büyüyebilirsek, kişi başına düşen gelirimiz iki katına çıkabilecek ve 6 milyon kişiye yeni iş olanağı yaratabileceğiz. Bu hedefin tutabilmesi, kayıt dışılığın önlenmesi ve vergi reformu yapılmasına bağlı.