Bir para olması gerekenden değerli ise, o ülkenin dışarıya satacağı mallar göreceli olarak pahalılaşıyor. Yani, parası değerli olan ülkenin ihracatı zorlaşıp, ithalatı kolaylaşıyor. Diğer bir deyimle, ithal malları ucuzluyor, üretim yapmak yerine ithalat yapmak kârlı oluyor. Karşıt olarak da, olması gerekenden değersiz bir paraya sahip ülke, dışarıya daha rahat mal satabiliyor ve bu ülkede ithal malları pahalılaşıyor.Kısa vadede, bir ülkenin parası olması gereken seviyenin altında veya üstünde olabiliyor. Ama, orta vadede bir düzeltme gerçekleşiyor. Şu anda, Türk ekonomisinde de bir düzeltme bekleniyor. Bu düzeltme sırasında, tersine bir gelişim ve özellikle bizim gibi parası konvertibl olmayan ülkelerde krizlerle karşılaşılabiliyor. Son krizlerin tümü bu nedenle çıktı.Ülkeler, bu nedenle ortaya çıkabilecek krizleri önlemek amacıyla, dalgalı kur, yılan içinde dalgalı kur ve benzeri kur rejimleri kullanıyorlar. Kurların sabit tutulması da, genellikle bir süre sonra gelen düzeltme sonucunda krizlere yol açıyor. Üstelik, ülke içi krize neden olmasa bile, uzun süreli sabit kur rejimleri başka ülkeler tarafından istenmeyebiliyor. Şimdi, Çin'e yapılan bu. Uzun süredir, sabit olarak, olması gereken değerin altında tutulan Çin parası "yuan"ın değerinin yükseltilmesi için hem Amerika Birleşik Devletleri hem de Avrupa Birliği harekete geçti. Çünkü, uzun yıllar parasının değerini olması gerekenin altında tutan Çin, bu sayede dışarıya çok ucuza mal satabiliyor. Bazı ülkelerde, paraların değeri orta vadeye yakın süreler boyunca olması gereken değerin altında veya üstünde, başka etkenlerle de kalabiliyor. Örneğin, bizde turizmdeki artış, komşu ülkelerle olan kayıt dışı alım satım ve sıcak para nedeniyle, ciddi cari işlemler açığı olması ve serbest kur sistemi bulunmasına rağmen, Türk lirası aşırı değerli olmaktan kurtulamıyor.Olması gerekenden değerli paralar arasında YTL'den başka, euro ve İngiliz poundu da var. Amerikan doları ve Çin yuanı ise, olması gerektiğinden değersiz. Amerika, doların değerini fazla yükseltmek istemiyor. Üstelik, Amerika'da faizlerin yavaş da olsa yükselmeye başlaması dolara giderek değer kazandıracak. Ayrıca, Avrupa Birliği Merkez Bankası'nın Amerika'nın yükseltme yönünde baskılarına rağmen faizlerle oynamaması da Amerika'nın bu bölge üzerindeki etkenliğini zorlaştırıyor. Bu durumda, diğer şartlar sabit kalırsa, Amerikan dolarının değer kazancı önlenemiyor. Amerika'nın ne yapılması lazım? Amerika'nın mutlak surette diğer ülke paralarının değerini, dolardan fazla yükseltmesi ve yüksek olanların da bu yüksek seviyesinin korunması lazım. Bizim gibi uydu ülke paraları zaten olması gerekenin üzerinde değerli. Çin yuanının değeri ise yıllardır "8.27654 yuan=1 dolar"a sabitlenmiş vaziyette. Amerikan dolarının değer kazancını yavaşlatmak veya durdurmak için önce yuanın değerini serbest bırakmak, sonra da yükseltmek gerekiyor. Çin mallarının istilasından kurtulmak için Avrupa ülkelerinin de Amerika'yı desteklemesi kaçınılmaz oluyor.Yuan ya yükselecek, ya yükselecek. Bu bizim de işimize gelir. ytoruner@milliyet.com.tr Dünyada olması gerektiğinden değerli ve olması gerektiğinden değersiz paralar var. Bir paranın olması gereken değeri, paranın normal değerinde olduğu varsayılan bir yıl esas alınarak, ülkenin dış mal ve hizmet alım satımında önemli rol oynayan yabancı paraların ve bu ülkelerin enflasyon oranlarının bir sepet içinde değerlendirilmesi ile bulunuyor.