Çözüm Oysa, gelişmiş ekonomilerde verilen kredilerin neredeyse tümü, vade uyuşmazlığı(maturity mis-match) olmaması için, verildiklerinden kısa bir süre sonra piyasada satılıyor. Bir likidite krizi oluşması durumunda, kredilerin riskli sayılan ve "sub-prime" olarak adlandırılan yüzde 20'lik bölümü için verilen krediler satılamıyor. Öte yandan, düşük faizli enstrümanların piyasa değerleri de düşük oluyor. Benzer risk, bizim sistemimizde de bulunuyor. Karşılaştığımız küresel piyasa dalgalanmasının 3 temel nedeni bulunuyor: a) Amerika Birleşik Devletleri'nde faizler düşük iken verilen mortgage (gayrimenkul) kredilerinin geri ödenmesinde çıkan zorluklar. Aslında, kredilerin gayrimenkul teminatı var. Ancak, gayrimenkulun değerinin yüzde 80'ini aşan oranda kredi verilmiş olması halinde, gayrimenkul fiyatlarının düşmesi durumunda kredilerin bir bölümü teminatsız kalıyor ve bu teminatsız kalan bölüm piyasada satılamıyor. b) Hedge fonlarda oluşan riskler. "Hedge Funds" denilen fonlar, yüksek risk alınarak bunun karşılığında yüksek getiri elde etmek için oluşturulmuş. Hedge fonlara yapılan yatırımlar, aslında içinde fazla bir risk bulundurmaz gibi duruyor ve temel olarak piyasalardaki arbitraj olanaklarından faydalanarak yüksek getiriler yaratıyorlar. Ancak, saadet zincirlerinin kırılması veya fonlardan toplu çekimler yapılması halinde kaçınılmaz olarak likidite riski doğuyor ve fonlar iflas edebiliyorlar. Bu fonlara yapılan yatırımlardan istenildiği anda çekim yapılamıyor. Ya belli oranda bir ceza ödenmesi ya 2 aya varan süreler öncesinden haber verilmesi veyahut her ikisi de gerekiyor. İşte, küresel dalgalanmanın başlamasıyla, bu fonlardan para çekilmesi gündeme geldi. Bu fonlardan para çekilmesi, gelişmiş ülkelerdeki diğer fonlardan da para çekilmesi sonucunu doğurabilecek. Bu takdirde, büyük risk doğar ama krizin bu denli büyüyebileceğini sanmıyorum. Bizim "sıcak para" olarak adlandırdığımız yabancı yatırımlardan bazıları da "hedge funds" kavramı içine girebiliyor. Hedge fonlardaki riskler c) Petrol fiyatlarındaki yükselmenin yavaşlaması. Petrol fiyatları yükseldikçe, petrol üreten ülkelerde büyük fonlar birikmeye başladı. Ayrıca, başta Amerika Birleşik Devletleri olmak üzere, gelişmiş ülkelerden para çıkışı yaşandı. Bu büyük fonlar, kendi ülkelerine ve bizim gibi gelişmekte olan ülkelere hesapsız biçimde yatırıldı. Yatırımların tamamlanabilmesi için, bu paraların akış hızının sürmesi ve hatta artarak sürmesi gerekiyor. Bu süreç de sadece petrol fiyatlarındaki artışlarla sürdürülebilecek. Bu nedenle, günler öncesinden uyardığım gibi, petrol fiyatlarında ilave artışlar gündeme gelebilecek.Amerikan Merkez Bankası'nın fazla gecikmeden, ek bir faiz indirimine gitmesi, faydalı olabilir. Ancak, gelişmiş ülkelerde ciddi oranlı indirimlerin bir defada yapılması, neredeyse mümkün değil. Bütün istikrar dengeleri ve enflasyon mücadelesi tedbirleri alt üst olabilir. Öte yandan, diğer merkez bankalarının da aynı yola gidip etkiyi yok etmesi olasılığı da var. Bize düşen soğukkanlılık olacak. ytoruner@milliyet.com.tr Petrol fiyatlarındaki yükselme