Yapılması gerekenler şunlar:a) Merkez Bankası'nda vatandaş hesap açamamalı. Dünyada, vatandaşların hesap açılabildikleri tek merkez bankası bizimki. Üstelik, merkez bankaları kendi çıkardıkları parayı korumakla mükellefken, bizimki yıllardır yabancı para peşinde. Merkez Bankası'nda hesap açılmakla, banka ticari bankalarla da rekabet yapmış oluyor. Öte yandan, bu uygulamayla ülkedeki kredi piyasası da daraltılıyor. Çünkü, ticari bankaların kredi verecek kaynakları azalıyor. Ayrıca, kaçınılmaz olarak, döviz mevduatı faiz oranlarının alt sınırları da belirlenmiş oluyor. Kredi mektuplu hesaplar ve süper hesaplar derhal tasfiye edilmeli. Bunlar, bir an önce ihaleyle veya anlaşarak ticari bankalara devredilmeli. Bu devir sırasında döviz devri de yapılarak Merkez Bankası döviz yükümlülükleri azaltılır. Pazartesi günkü yazımda, bu konudaki ipuçlarını vermiştim. Şimdi, konuyu daha detaylı anlatacağım. b) Artık, Türkiye kirli banknotlardan kurtarılmalı. Merkez Bankası şubeleri banknot sayma ve sağlama merkezi halinde çalışmalı. İstanbul Anadolu yakasına da bir banknot işleme merkezi kurulmalı. Banknotlar elden geçirilerek yeni baştan basılmalı. Güvenlik unsurları artırılmalı. Bir lira tamamen madeni para olmalı. Küçük kupürler kolay yıpranmayacak biçimde plastik karışımlı olarak seçilmeli. Merkez Bankası'ndan bankalara verilen paraların tamamı yeni basılmış veya çok az yıpranmış para olmalı. Yani, banknotların fersude olarak ayrılması kolaylaşmalı. Son olarak, Banknot Matbaası da bir an önce özelleştirilmeli.c) Merkez Bankası'nın döviz yükümlülükleri ödenerek döviz rezervleri en düşük seviyelere çekilmeli. Avrupa Merkez Bankası'nın döviz rezervi bile bizimkinden düşük. Merkez Bankası, döviz değil, gereğinde Türk lirası müdahaleleri yaparak döviz fiyatını belirlemeli. Merkez Bankası'nda döviz ihtiyacını değil, likiditesini sağlayacak kadar döviz tutulmalı. Döviz rezervi, ticari bankalar tarafından istendiği kadar tutulmalı. Ancak, Merkez Bankası isteyen ticari bankaya bu konuda servis vermeli. Böylelikle, büyük miktarlarla yapılabilen yatırımlarla daha yüksek getiriler elde edilebilir. Kirli banknotlardan kurtulmalı d) Merkez Bankası, bankalar arası döviz ve efektif ödemeleri sistemi kurmalı. Şu anda, bir kişi döviz olarak tuttuğu mevduatını bir başka bankaya yatırmak isterse, ya efektif olarak çekmek ya da birkaç gün valör kaybetmek zorunda. Bankalar arası efektif ve döviz ödemeleri Merkez Bankası aracılığıyla kolaylaştırılmalı.e) Yurtdışına efektif nakliyatı tamamen Merkez Bankası tarafından yapılmalı. Böylelikle, efektif kullanımı gerektiğinde pahalılaştırılabilmeli. f) Merkez Bankası, Bankalar Birliği ile işbirliği yaparak banknotun ve efektifin yurtiçinde tek elden dağıtımı için bir sistem kurmalı. Böylece, her bankanın ayrı ayrı para ve kıymetli evrak taşıma filosu kurmasına gerek kalmaz.g) Yasal karşılıklar gittikçe azaltılarak, açıklanacak bir zaman içinde kaldırılmalı. Artık, yasal karşılıklar yoluyla para politikası yapılmıyor. Yasal karşılıklar nedeniyle, bankaların kredi maliyetleri çok artıyor. Bankaların uluslararası rekabetleri zorlaşıyor.h) Merkez Bankası yabancı özel bankalardaki onlarca hesabın çoğunu kapatmalı. Yabancı ülkelerdeki Merkez Bankası temsilcilikleri de hemen kapatılmalı. Zaten, yukarıdaki tedbirlerden sonra bunlara ihtiyaç kalmayacak. ytoruner@milliyet.com.tr Efektif ve döviz ödemeleri