Dünya savaşı radarda canlı izliyor! Karadeniz'de dikkat çeken detay

Oğuzcan Atış / Milliyet.com.tr - Ukrayna ve Rusya arasındaki gerilim dün sabah saatlerinde yerini işgale bıraktı. Rus ordusu karadan ve havadan Ukrayna’yı hedef alırken, hava indirme birlikleri, füzeler ve savaş uçakları da Ukrayna’da önceden belirledikleri hedeflere saldırıyor. Savaşın başlaması ile birlikte Ukrayna hava sahasındaki hareketlilik tüm dünyanın da ilgi odağı oldu. Binlerce kişi olağanüstü hava trafiğini takip etmek için online uçak takip uygulamalarına akın etti.

2007 yılında İsveç’te geliştirilen FlightRadar adlı uygulama, uçaklardan gelen sinyalleri toplayan alıcılardaki verileri okunabilir hale getirip kullanıcıların hizmetine sunuyor. Alıcıların çalıştığı bölgelerde hatasız işleyen sistem, sinyal toplayıcıların yetersizliği ve yazılım hataları sebebiyle zaman zaman hatalı bilgiler de verebiliyor.

Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Uçak Mühendisliği Bölüm Başkanı Prof. Dr. Melih Cemal Kuşhan, “Yeterli donanıma sahip tüm hava araçlarını bu sistemde görebilirsiniz. Küresel hava trafiğine ait bilgilerin uçakların detayları ile birlikte verilmesinin terörist guruplar için bir avantaj sağlayıp sağlamadığı konusunda tartışmalar devam ediyor” dedi.

YouTube Yayıncısı ve Yazar Kerem Gök ise FlightRadar’ın güvenilirliği ile ilgili olarak, “Eğer beklediğiniz bir yolcunun uçağını takip etmek için kullanacaksanız evet, güvenilir ama harici bir durumda buradan alınan bilgilerin çapraz kontrolle doğrulanmaya ihtiyacı var” şeklinde konuştu.

UKRAYNA HAVA SAHASI BOMBOŞ

Rus ordusunun Ukrayna’da başlattığı geniş çaplı saldırıların ardından hava sahasının kapatılmasıyla birlikte sivil uçaklar Ukrayna hava sahasına girmemeye başladı. Sivil Havacılık otoriteleri de yolcu uçaklarının Ukrayna hava sahasına girmemesi için harekete geçti. Avrupa Hava Seyrüsefer Emniyeti Teşkilatı EUROCONTROL, Ukrayna üzerinde uçacak olan tüm sivil uçakları Türk hava sahasına yönlendirdi.

FlightRadar verilerine göre, işgalin başladığı saatlerde Ukrayna’nın komşuları olan Moldova ve Belarus gibi ülkelerin de hava sahası boş kaldı. Sivil uçuşlar güneyde Türkiye, kuzeyde ise Litvanya üzerinden gerçekleşti.

17 Temmuz 2014 tarihinde Ukrayna’nın doğusunda Malezya Havayollarına ait Boeing 777 tipi sivil yolcu uçağı yerden fırlatılan bir füze sonucunda düşmüş ve 298 kişi hayatını kaybetmişti.

TAKİP EDİLEN BÜTÜN UÇUŞLAR UKRAYNA ÇEVRESİNDE

Rusya’nın Ukrayna topraklarına girdiği saatlerde FlightRadar verilerine göre en çok takip edilen 5 uçuşun tümü Ukrayna çevresinde gerçekleşiyor. En çok izlenen uçuş ise Karadeniz üzerinde gözlem uçuşu gerçekleştiren ve ABD hava kuvvetleri bünyesinde görev yapan RQ-4B Global Hawk tipi İHA oldu. “FORTE-12” kodu ile uçan İHA 26 bin 680 kişi tarafından takip edildi.

ABD Hava Kuvvetleri'ne ait çok sayıda uçak bölgede durumu gözlemeye çalışıyor. ABD Hava Kuvvetleri'ne ait Boeing E8-C tipi gözlem uçakları da Polonya-Ukrayna sınırında gözlem uçuşu düzenledi. FlightRadar verilerine göre E-8C uçağı da 5 bin 884 kişi tarafından izlendi.

KISA SÜREDE TÜM DÜNYAYA YAYILDI

FlightRadar verilerinin tüm dünyada ilgiyle takip edildiğini belirten Prof. Dr. Melih Cemal Kuşhan, sistemin kısa sürede tüm dünyayı çevrelediğini belirtti. Kuşhan, “FlightRadar sitesi ilk defa ortaya çıktıktan sonra kısa sürede önce Avrupa sonra ise tüm dünyaya yayıldı. 2010 yılında ADS-B alıcısına sahip herkes FlightRadar verilerine sahip olmaya başladı. Kapsama alanındaki bu gelişim silsilesini özetleyecek olursak, 2010 Aralığına kadar neredeyse ülkemiz dahil tüm Avrupa, Orta Doğu, Brezilya ve ABD, 2011 in ortasına kadar Avustralya, Yeni Zelanda, Malezya, Sri Lanka ve Çin; 2012 Temmuz’una kadar Japonya, Güneybatı Rusya, Şili, Güney Afrika, Hindistan, Kazakistan şeklindedir. Daha sonra özellikle tüm kıtalarda kapsama alanı dışındaki bölgelerde kapsama alanına sokuldu ve günümüzde dünyanın büyük bölümü takip edilebilir durumda” sözleriyle FlightRadar sitesinin kullandığı sistemin gelişimini anlattı.

Günlük binlerce uçağın FlightRadar ekranına yansıdığını belirten Kuşhan, “Yerde taksi yapan ve havadaki uçakların hepsi FlightRadar ekranına yansır. Bu uçakların sayısı günümüzde ortalama 17 bin ve bu sayının 2025 yılında 18700 olacağı öngörülüyor” dedi.

Askeri uçuşların FlightRadar ekranında kolay şekilde gizlenebildiğini belirten Prof. Dr. Melih Cemal Kuşhan, “Örneğin hava kuvvetlerimize bağlı uçakları görme ihtimalimiz hemen hemen hiç yoktur. Bunun sebebi uçaklarımızın hava sahamızda FIR (Uçuş bilgi bölgesi) veya FRA (Serbest rotalı hava sahası) hatlarının dışında uçabilme yetkilerinin olmasıdır. İstedikleri zaman görülmelerini engellemek için bilgisayarlarını devreye sokabilirler ve bu şekilde FlightRadar’da görünmezler. Aynı şekilde devlet başkanlarına ait olan uçaklar da rahatlıkla uygulamada görünmez olabilirler” şeklinde konuştu.

FlightRadar sitesinin vericiler ve alıcılar üzerinden inşa edildiğinin altını çizen Prof. Dr. Kuşhan, “Bilgilerin ekrana işlenmesinde ADS-B veya MLAT alıcılarından alınan sinyaller kullanılır. Uygun noktalarda konuşlu bu alıcılar aynı anda 4 ayrı noktadan uçaktan gelen sinyalleri alarak ve bu sinyalleri sürekli uçak kapsama alanlarında iken ölçerek hızı, konumu, irtifayı ve uçağın bilgisayarındaki uçuş rotası ile uçağa ait tüm detayları uygulama ekranına yansıtır. Tabi tüm bu bilgiler yaklaşık 5 dakikalık bir gecikme ile uygulama ekranına geliyor. Bu alıcıların yerleri belirlenirken aynen GSM sistem sağlayıcılarının izlediği yöntem izlenir. Uygun binalar, araziler FlightRadar tarafından kiralanarak alıcılar ve alıcılara ait 4 ayrı veri/sinyal toplayıcı buralara konuşlandırılır. Tüm havaalanları arasında irtibatlı bir şekilde uçuşlar izlenir. Tüm bu çalışmaların sonucunda da ekrandan uçuş trafiği izlenebilir hale gelir” sözleriyle sistemin nasıl çalıştığını anlattı.

UÇUŞLAR HAKKINDAKİ BİRÇOK DETAY ULAŞILABİR HALE GELDİ

İnsansız hava araçlarının da FlightRadar uygulamasında rahatlıkla görülebileceğini belirten Prof. Dr. Kuşhan, “Bu araçlarda istenildiği takdirde kendilerini saklayabilirler. İHA sistemlerinin FlightRadar sisteminde sürekli görünür olması bence uluslararası strateji politikaları uzmanlarınca cevaplanmalıdır. Örnek vermek gerekirse 22 Şubat günü Akdeniz'deki bir donanma tesisinden ABD Hava Kuvvetleri'ne ait RQ-4 Global Hawk modeli İHA Ukrayna'ya uçtu. Muhtemelen bu uçuşun amacı keşif ve gözlem yapmaktı çünkü bu uçuş belirli bir rotada döngüler halinde gerçekleşti. Bu İHA görevini tamamladıktan sonra Sicilya'daki İtalya’da bir hava üssüne indi. Uçuş yapan sistem ABD Hava Kuvvetleri bünyesinde Kaliforniya’da görev yapan ve geçici olarak İtalya’da bulunan 9. Operasyon Grubu/Müfrezesi ne aitti. Tüm bu bilgilere FlightRadar sayesinde rahatlıkla ulaşabilirsiniz” dedi.

Askeri açıdan bakıldığı zaman uçuşları gizlemek mümkün olduğu için FlightRadar uygulamasının bir güvenlik zaafiyeti yaratmadığını belirten Prof. Dr. Kuşhan, "Askeri ve sivil tüm sektörü ve kamuoyunu olumlu yönden etkilediğini de rahatlıkla söyleyebiliriz" dedi.

Prof. Dr. Kuşhan “Tüm İHA uçuşları sadece Flightradar tarafından değil, PlaneFinder, Global ADS Exchange gibi online uçuş takip servislerinin kullandığı ticari ADS-B alıcıları tarafından da tespit edilebiliyor. Tabi ki bir de tüm yer radarları tarafından görülebilirler” ifadelerini kullandı.

Son dönemde Flightradar ekranlarında mavi uçaklarda görünmeye başladı. Prof. Dr. Kuşhan bu uçakların uydu üzerinden takip edildiğini belirtti. Kuşhan, sarı olarak görünen uçakların ise ADS-B ve sinyal toplayıcılar ile yerden takip edildiğini söyledi.

Prof. Dr. Kuşhan, “Uçuş hatlarının renkleri de uçağın irtifası hakkında bilgi vermektedir. Rakamlar metre cinsindendir. İzin rengi uçak 100 metrenin altındaysa beyaz olur. 100 metrenin üzerinde ise sarı, 2500 metreye kadar yeşil, 2500 metrenin üzerinde açık mavi, ardından lacivert, mor ve en yüksek irtifa için kırmızı olacaktır” diyerek uçakların izlediği rotanın da duruma göre farklı renklerde gösterildiğini belirtti. Prof. Dr. Kuşhan, havalimanı araçlarının da ekrana gümüş grisi olarak yansıdığını söyledi.

Flightradar verilerinin hava araçlarının karıştığı kazalarda da kullanılabileceğini belirten Prof. Dr. Kuşhan, “Bu uygulama verileri doğrudan uçaktan alıyor. Örnek vermek gerekirse son dakikada iptal edilen bir uçuş bir müddet platform ekranından görülecektir. Çünkü havaalanından alınan uçuş verilerine göre uçuş söz konusudur. Ancak sistem güncellemesi ile örneğin 15 dakika sonra gerçekte olmayan bu uçuş kaybolacaktır. Oysaki FlightRadar24 de böyle bir durum söz konusu olamaz. Çünkü tüm veri sinyalleri ADS-B ye direk uçaktan gitmektedir. Dolayısıyla gerçekten çok önemli bir konu olan “Uçak Kazası Raporları” hazırlanırken FlightRadar verilerinin kullanımı çok önemlidir” şeklinde konuştu.

“SADECE YETERLİ DONANIMA SAHİP UÇAKLAR GÖRÜNEBİLİR”

FlightRadar ekranında her uçağın görülemeyeceğinin altını çizen Kerem Gök de, “Bu ekranda sadece yeterli donanıma sahip hava araçları görülebilir. Daha küçük sınıfta yer alan uçaklar, askeri amaçlı hava araçları ve Flightradar24 ekranlarında görünmesi engellenen uçakları göremeyiz” dedi. Flightradar’ın uçaklardan gelen ADS-B verilerini işleyerek çalıştığını belirten Kerem Gök, “Bu verileri yollayabilme yeteneğine sahip uçaklar FlightRadar ekranında takip edilebilir. Flightradar, Türkiye'de dahil olmak üzere dünyanın dört bir yanındaki gönüllülere ADS-B alıcısı gönderiyor. Gönüllüler bu alıcıları kendi bölgelerine kurarak etrafındaki uçakların verilerini topluyor ve bu veriler bir merkeze gönderilerek FR24 ekranlarına yansıtılıyor” sözleri ile sistemin çalışma şeklini anlattı.

YouTube Yayıncısı ve Yazar Kerem Gök, askeri uçuşların genellikle FlightRadar’a yansımadığını vurguladı. Kerem Gök, “Askeri uçuşlar genellikle FlightRadar ekranına yansımaz. Fakat bazen askeri kargo uçakları ve insansız hava araçları bu uygulamada görülebilir. Kargo uçakları, uçak bilgilerinden belli olur. İnsansız hava araçlarını ise hem uçak bilgilerinden hem de seyir rotalarından tespit edebiliriz. İnsanız hava araçları genelde diğer uçaklardan farklı rotalar izler ve bu ekranda kendini belli eder” ifadelerini kullandı.

Flightradar’ın güvenlik zafiyeti yaratıp yaratmadığı konusunda uzmanların görüşlerinin önemli olduğunu belirten Kerem Gök “FR24 tarafından uygulanan süreç, herhangi bir sıradan kullanıcının bir ADS-B alıcısı satın alması ile eşdeğerdir. Yani ADS-B sinyali yayan bir hava aracının rotası kritik bir bilgi ise, bunu 10-15 dolarlık antenlerle hava aracının yakınında bulunarak bunu öğrenmek mümkün. Devletler genellikle başkanlık uçaklarını bu uygulama üzerinde gizleyebiliyor. Askeri uçaklar da görünmüyor. Bir güvenlik zafiyeti oluşturuyor mu buna ancak uzmanlar cevap verebilir. Bir uçağın rotası, irtifası, hızı gibi parametreleri bilmek bir güvenlik zafiyeti olabilir mi olamaz mı? Bu soru üzerinde çalışılması gerekiyor” şeklinde konuştu.

MAVİ UÇAKLAR NE ANLAMA GELİYOR?

Flightradar ekranında normal koşullarda hava araçları sarı renkte görünüyordu fakat bir süredir mavi uçaklar da uygulamada görülmeye başlandı. Birçok kullanıcı “Mavi uçaklar ne anlama geliyor?” sorusunu sık sık soruyor. Kerem Gök bu konu hakkında “Bir süre önce, uydu veri tabanlı ADS-B kamu kullanımına sunuldu. Eğer ekranda görünen uçak verileri uydu veri tabanlı ADS-B’den alıyorsa mavi olarak gözüküyor” diyerek farklı renkteki uçakların ne anlama geldiğini açıkladı.

Sistemin ADS-B sinyali gönderen uçak dışındaki araçları da tespit edebildiğini söyleyen Gök “Havalimanları çevresinde farklı araçlarında ekrana yansıdığını görmek mümkün. Havalimanlarında kullanılan yer araçları da vericilere sahip olduğu için Flightradar24 ekranına yansıyor” dedi.

Flightradar’ın hava araçlarını takip etmek için kullanıldığının altını çizen Gök, “Bu uygulama hava araçlarının karıştığı kazarlar bu amaçlar için kullanılmaz. FR24 ekranında görülen bir uçak zaten bir otorite tarafından yönetilen hava trafik kontrol merkezinde, çok daha kapsamlı ve net verilerle gözükür. Bu yüzden FR24 verilerine ihtiyaç duyulmaz” ifadelerini kullandı.

İSTANBUL-MOSKOVA UÇUŞLARI NOTAM NEDENİYLE BİR SAAT UZADI

Öte yandan Ukrayna'daki savaş nedeniyle hava sahasının NOTAM'lanmasının ardından Türkiye'den Rusya'ya yapılan sivil uçuşların rotası da değişti. Buna göre İstanbul'dan Moskova'ya yapılan seferlerde Doğu Avrupa üzerinden dolaşan uçakların uçuş süresi bir saat uzadı. Yeni rotada İstanbul-Moskova uçuşları 3,5 saat oldu.

Rus ordusunun başlattığı askeri harekatın ardından başta Ukrayna olmak üzere geniş bir hava sahası NOTAM'landı. Bu bölgenin sivil uçuşlara kapanmasının ardından. Birçok havayolu şirketi alternatif rotalar kullanmaya başladı. Türkiye ile Rusya arasında devam eden uçuşlarda uçaklar Doğu Avrupa üzerinden dolaşıyor. İstanbul'dan Moskova seferini yapan uçaklar daha önce, Karadeniz ve Ukrayna üzerinden Rusya hava sahasına giriş yaparken, NOTAM nedeniyle bu rota değişti. Yeni rotaya göre uçaklar Romanya üzerinden Slovakya, Polonya, Litvanya hava sahası üzerinden Moskova'ya uçuyor.

NORMALDE UÇUŞ SÜRESİ 2,5 SAAT

İstanbul ile Moskova arasındaki uçuş süresi normalde 2 saat 30 dakika civarındayken, hava sahasının kapanması nedeniyle bu süre 3 buçuk saate çıktı. Türk Hava Yolları'nın bugün İstanbul'dan kalkan TK413 sayılı uçağı, Doğu Avrupa rotasını izleyerek 3 saat 35 dakika sonra Moskova'ya iniş yaptı. Eski ve yeni uçuş rotası anlık uçuş takip sitesi fligthradar'daki verilere de yansıdı.

NOTAM NEDİR?

NOTAM (Notice to airman), uçuş harekatı ile ilgili görevlilere herhangi bir çalışma, hizmet, yöntem ya da tehlikenin varlığı ile her türlü değişikliklere ait bilgileri zamanında duyurmak için yapılan bir ikaz yayını. (DHA)