Putin ‘savaş suçu’yla yargılanabilir mi?

Aydın Hasan / ANKARA - ABD Başkanı Joe Biden, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin için Ukrayna savaşında Buça gibi kentlerde ortaya çıkan katliam görüntüleri nedeniyle "savaş suçlusu" iddiasıyla yargılanması için çağrıda bulunacağını açıkladı. Rusya ise görüntülerin düzmece olduğu açıklamasında bulundu. Çok sayıda batılı liderin de Buça'da ortaya çıkan görüntülerle ilgili "savaş suçu" ve "soykırım" nitemesinde bulunması, söz konusu suçlarla ilgili uluslararası yargı organlarını gündeme getirdi. Savaş suçlarıyla ilgili davalara kişilerin sorumluluğu açısından Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM), devletlerin sorumluluğu açısından ise Uluslararası Adalet Divanı (UAD) bakıyor.

İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukuku Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Adem Sözüer, şu değerlendirmede bulundu: "Rusya'nın istila girişimi Birleşmiş Milletler (BM) teşkilatının yargı organı olan UAD'nın yargı yetkisi alanındadır. Ukrayna, BM UAD'na Rusya'nın 'Soykırım Sözleşmesinin ihlal' ettiği gerekçesiyle başvurdu. Açılan davada BM UAD, Rusya'nın savaşı derhal sona erdirmesine karar verdi. Bu karar bağlayıcı ancak karara yönelik yaptırımların uygulanması için BM Güvenlik Konseyi'nin karar alması gerekiyor. BM Güvenlik Konseyi'nde Rusya var ve veto yetkisi bulunmakta. Bu nedenle BM Güvenlik Konseyi'nin Rusya'ya karşı yaptırım uygulaması mümkün değil.

'SAVCI SORUŞTURMA AÇTI' 

 Ukrayna, Rusya'nın Kırım'ı ilhakı sonrası 2014'te UCM'ne başvurmuş dolayısıyla UCM'nin yetkisini kabul etmişti. Nitekim UCM Başsavcısı Karim A. A. Khan, 28 Şubat 2022 tarihinde, Rusya'nın Ukrayna'ya saldırı savaşı başlatması akabinde savaş suçlarına ilişkin ceza soruşturması açılacağını söyledi. Rusya'nın UCM'ne ilişkin statüye taraf olmaması bir önem taşımıyor. 2 Mart'ta ise UCM tarafından savaş suçlarına ilişkin soruşturmanın başladığı açıklandı. Soruşturma sonucunda dava açılır ve Rusya güçlerin savaş suçu işledikleri kanıtlanırsa, bu kişiler cezalandırılır. Bakan veya devlet başkanı gibi siyasi makamlarda olanların dokunulmazlığının olması olanların UCM'nde yargılanmasını hukuken engellemez. Nitekim Eski Yugoslavya     Devlet Başkanı da UCM'de yargılanmıştı. Rusya, savaş suçu işleyen kendi asker veya siyasi kişilerini kendi yargılayabilir veya UCM'ne teslim edebilir. Bu ihtimallerin gerçekleşmesi mevcut siyasi koşullarda imkansız gibi. UCM savaş suçları nedeniyle Rus asker veya siyasi yetkililer hakkında tutuklama gibi tedbir kararı verebilir. Ancak bu kararların etkin uygulanması kolay değil. Sonuç olarak Rusya işbirliği yapmadığı sürece, Rusya'nın Ukrayna'daki savaş suçları nedeniyle bu devletin askerlerini veya siyasi yetkililerini yargılamak ve cezalandırmak çok güç. Ancak Rusya'nın gerek BM Adalet Divanı gerek UCM tarafından sürekli şekilde savaş suçları isnadı altında olması o devlet için büyük saygınlık kaybıdır. Böyle bir saygınlık kaybı da bir yaptırım etkisi gösterir."

‘NADİREN SORUŞTURMA BAŞLATILABİLİR’

Ankara Barosu Mülteci Kurulu Başkanı Ebru Beşe ise, UCM’nin işleyişiyle ilgili şu bilgileri verdi:

“Birincisi, mahkeme savcısı, mahkemenin söz konusu suçu yargılama yetkisi varsa; herhangi bir kaynaktan gelen bilgiye dayanarak, suçun söz konusu olduğu durum hakkında soruşturma başlatabilir. İkinci olarak, Roma Statüsü’nü onaylayan devletler, üçüncü olarak da BM Güvenlik Konseyi, işlenen suçun soruşturması için savcıdan talepte bulunabilir. Roma Statüsü’ne taraf olmayan devlet veya vatandaşı tarafından işlenen suçlar soruşturulabilir mi? Çok çok nadiren UCM Savcılığı, kuruluş amacı kapsamında yorum yaparak, bir soruşturma başlatabilir. Ancak bu durumun devletler siyasetini doğrudan etkilemesi (Ukrayna-Rusya arasındaki durumda, NATO vesaire...) halinde tavrının ne olacağı kestirilemez.”

SİVİLLERİN KAÇIŞI

Donbass bölgesinden kaçan siviller ellerinde çantalarla Kramatorsk kentindeki tren istasyonuna akın etti. Çoğunluğunu yaşlı kadınlar ve çocukların oluşturduğu Ukraynalılar güvenli bölgelere ulaşmaya çalıştı.