Her ke­si­min tar­tış­tı­ğı ko­nu­lar

‹z­mir Ti­ca­ret Oda­sı Mart ayı Mec­lis’in­de Yö­ne­tim Ku­ru­lu Baş­kan Ve­ki­li Akın Ka­zan­çoğ­lu’nun bir ko­nuş­ma­sı var­dı. Ka­zan­çoğ­lu, Tür­ki­ye’nin için­de bu­lun­du­ğu eko­no­mik fo­toğ­ra­fı çok net özet­le­yen bir su­num yap­tı.
Sa­tır­baş­la­rıy­la ak­ta­ra­yım.
Ka­sım 1995’ten bu ya­na do­lar ilk kez 100 Yen’in al­tı­na düş­tü.
Pet­rol 110 do­lar­lık sı­nı­rı ge­çe­rek ta­ri­hi zir­ve yap­tı.
ABD, As­ya ve Av­ru­pa bor­sa­la­rın­da sert dü­şüş­ler ya­şan­dı.
Al­tın ta­ri­hi zir­ve­si­ne ulaş­tı.
Eu­ro-­do­lar pa­ri­te­si, ta­ri­hin en yük­sek se­vi­ye­le­ri­ne ulaş­tı.
Ge­liş­miş ül­ke­le­rin mer­kez ban­ka­la­rı, yüz mil­yar­lar­ca do­lar nak­di, yıl­lık yüz­de 2-3 gi­bi çok dü­şük fa­iz oran­la­rıy­la, if­la­sa gi­den ve bor­cu olan dev fi­nans şir­ket­le­ri­ne ak­ta­rı­yor.
Bu gev­şek pa­ra po­li­ti­ka­la­rı, kü­re­sel enf­las­yo­n ar­tı­şı­nı be­ra­be­rin­de ge­ti­ri­yor.
Gi­di­şat, kü­re­sel enf­las­yonu ve kü­re­sel re­ses­yo­nu işa­ret edi­yor.
Kü­re­sel pi­ya­sa­lar, fi­nans ala­nın­da kri­ze doğ­ru iler­ler­ken, re­el sek­tör de et­ki­le­ni­yor.
Ci­ti­bank, Be­ar Sterns gi­bi fi­nans dün­ya­sı­nın dev­le­ri, bi­lan­ço­la­rın­da mil­yar­lar­ca do­lar za­rar­lar açık­la­dı.
Uz­man­lar, bu gi­di­şa­tın bir sü­re da­ha de­vam ede­ce­ği­ni, bu tür if­las­la­rın ve bü­yük za­rar­la­rın kat­la­na­rak ya­yı­la­ca­ğı­nı be­lir­ti­yor.
Bu sü­re­cin sa­de­ce ABD eko­no­mi­si ile sı­nır­lı kal­ma­ya­ca­ğı, Ja­pon­ya, As­ya ve Av­ru­pa eko­no­mi­le­ri­ni de 2008 yı­lı­nın ikin­ci ya­rı­sın­dan iti­ba­ren et­ki­le­ye­ce­ği ifa­de edi­li­yor.
Mort­ga­ge pi­ya­sa­sın­da bek­le­nen za­rar, Dün­ya Eko­no­mik Fo­ru­mu’nda 600-900 mil­yar do­lar ola­rak ifa­de edil­di.
* * *
Tür­ki­ye’de ise sos­yo­po­li­tik ku­tup­laş­ma­lar, yar­gı sü­reç­le­riy­le bes­le­ne­rek, gi­de­rek de­rin­le­şi­yor.
Bu ku­tup­laş­ma­lar şu an Tür­ki­ye’nin önün­de­ki en cid­di risk­ler­dir.
Or­ta va­de­de fi­nan­sal fi­yat­la­rın ne ola­ca­ğı, hü­kü­me­tin bu­gün ya­şa­nan kri­zi na­sıl yö­ne­te­ce­ği­ne bağ­lı bu­lu­nu­yor.
Ül­ke­miz eko­no­mi­si­nin, yıl­lık yüz­de 5’in üs­tün­de bü­yü­me­si için her yıl en az 50 mil­yar do­lar na­kit dö­vi­ze ih­ti­ya­cı var.
İh­ra­ca­tı­mız 110 mil­yar do­la­rı aşar­ken it­ha­la­tı­mız 180 mil­yar do­la­ra yak­la­şı­yor.
Dış ti­ca­ret açı­ğının 70 mil­yar do­la­rı aş­ma­sı bek­le­nir­ken, bu ti­ca­re­tin yüz­de 60’ını Av­ru­pa Bir­li­ği’yle ger­çek­leş­ti­ri­yo­ruz.
Ya­ni, Av­ru­pa Bir­li­ği eko­no­mi­sin­de­ki ya­vaş­la­ma, dış ti­ca­re­ti­mi­zin ih­ra­cat aya­ğı­nı zo­ra so­ka­bi­lir.
Öte yan­dan, içe­ri­si için üre­ti­len­ler bü­yük oran­lar­da it­hal ara gir­di­le­re ba­ğım­lı ola­rak üre­til­di­ği için it­ha­la­tı­mız­da­ki ya­vaş­la­ma­nın ih­ra­cat­ta­ki ya­vaş­la­ma­ya gö­re da­ha az ol­ma­sı bek­le­ni­yor.
Ya­vaş­la­yan kü­re­sel eko­no­mi­de kro­nik ha­le ge­len ca­ri açık, na­kit dö­viz ih­ti­ya­cı­mı­zın en kı­rıl­gan nok­ta­la­rı­mız­dan bi­ri ol­du­ğu­na işa­ret edi­yor.
Özel sek­tö­rün, dış bor­cu­nun 150 mil­yar do­la­ra yak­laş­tı­ğı dü­şü­nü­lü­yor.
Bu dış bor­cun 36 mil­yar do­la­rı kı­sa va­de­li.
Bu ne­den­le, 2008 yı­lı için­de 36 mil­yar do­lar­lık ek na­kit kay­na­ğı bu­lun­ma­lı.
2008 yı­lı için­de 45 mil­yar do­la­rı bul­ma­sı bek­le­nen ca­ri açı­ğın ya­nın­da 36 mil­yar do­la­rı bu­lan özel sek­tö­rün kı­sa va­de­li dış borç öde­me­siyle be­ra­ber top­lam 80 mil­yar do­la­rı aşan na­kit dö­vi­ze ih­ti­ya­cı­mız var.
* * *
Tür­ki­ye eko­no­mi­si, 2008 yı­lın­da 80 mil­yar do­lar ci­va­rın­da na­kit dö­viz kay­na­ğı bul­ma­lı.
Da­ra­lan bu kü­re­sel eko­no­mi­de ne ka­dar net na­kit dö­viz gi­ri­şi ola­bi­le­ce­ği şüp­he­li.
O hal­de, ca­ri açık ve dış borç öde­me­le­ri için dö­viz kay­na­ğı­nı ne­re­den bu­la­ca­ğız?
75 mil­yar do­la­rı aşan TCMB dö­viz re­zerv­le­riyle 95 mil­yar doları aşan ban­ka­lar­da­ki dö­viz tev­di­at he­sap­la­rı­nı eri­te­rek mi? Bu dö­viz re­zerv­le­ri­nin her 1 mil­yar do­lar­lık eri­me­si, do­la­rın, YTL kar­şı­sın­da de­ğe­ri­nin art­ma­sı­na yol açı­yor.
Hü­kü­met ken­di­siy­le çe­li­şi­yor.
Ül­ke­mi­zin risk­le­ri her ge­çen gün ağır­la­şır­ken si­ya­si ge­liş­me­ler bu gi­di­şa­tı bi­raz da­ha te­tik­li­yor.
Eko­no­mi ze­mi­ni gi­de­rek kay­gan­la­şı­yor.
Enf­las­yon son ay­lar­da yük­se­liş tren­di­ne gir­di.
TÜ­FE yüz­de 9.10, ÜFE ise yüz­de 8.53. Bu gi­di­şe bir dur de­mek ge­re­ki­yor.
* * *
San­ma­yın bu ko­nuş­ma­lar sa­de­ce İz­mir Ti­ca­ret Oda­sı’nda ya­pı­lı­yor. Tür­ki­ye’nin her ye­rin­de bu yo­rum­lar fark­lı cüm­le­ler­le ya­pı­lı­yor. İş­te Tür­ki­ye’de fo­toğ­raf... Ye­mek­ler­de, tar­tış­ma­lar­da, su­num­lar­da, top­lan­tı­lar­da ko­nu böy­le baş­lı­yor, böy­le bi­ti­yor.