Benim Bartın’da ilkokula devam ettiğim yıllarda, Zonguldak, Bartın, Amasra çevresinde en büyük korku “kömür madenlerinde mecburi istihdam” korkusuydu.
Köylerde 18 yaşını geçen gençler kömür ocaklarına işçi olarak sevk edilir, bu “mecburi istihdamdan kaçanlar”, asker kaçağı muamelesi görürdü.
Kömür ocaklarında çalışma şartlarının ağırlığı nedeniyle, ocağa bir defa giren genelde iflah olmaz, beti benzi sararır, verem olur ya sakat kalır ya da ölürdü.
Gençler kömürde çalışmamak için ne çare varsa denerlerdi. Bize yumurta getiren köylü kadının oğlunun kömür ocağına gönderilmekten kaçmak için, hastalanmış gibi yapmak arayışında fazla miktarda aspirin içtiğinden öldüğü söylenirdi.
Aradan 50-60 yıl geçti. Şimdi ise 1.160’ı üniversite mezunu, yaşları 22-30 arasında 37.196 genç, işe alınacak 3 bin madenci arasına girmek için birbiriyle yarışıyor.
İşe gireceklerin seçiminde (1) Ellerinin nasırlı olup olmadığına bakılıyor. (2) Kazmayla taş kırdırılıyor. Kürekle taş taşıtılıyor. (4) Baltayla maden direği kestiriliyor. 32-40 kg ağırlığında, 4 m boyundaki maden direklerinin omuzda 5-10 m taşınması isteniyor.
Bunları yapanlar arasından kurayla adları belirlenecek olanlar 1 Ocak’tan itibaren yeraltına inecek, kömür kazacak, ayda 1.175 YTL ücret alacak.
Maliyet 355/Satış 104 YTL
Armutçuk, Kozlu, Üzülmez, Karadon ve Amasra maden ocaklarını Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK) işletiyor. Kurumda 10 bin kadar çalışan var. Bunların 7.700 kadarı yerin altında, 2.300 kadarı üstünde çalışıyor.
2007 yılı faaliyet raporuna göre kurum, yıl içinde 2.3 milyon ton kömür sattı. Kömürün tonunun ticari maliyeti 355 YTL iken ortalama satış fiyatı 104 YTL. Açık anlatımıyla, her ton kömür satışında kurum 251 YTL zarar ediyor. Geçmiş dönemler zararı 9 milyon 873 bin YTL. 2007 yılı zararı 503 bin YTL.
2008 yılında (1) Makineleşmenin, teknolojinin bu kadar ilerlediği bir dönemde, Baba Türk acaba neden hâlâ, kütükleri baltayla kesiyor, omuzda taşıyor, kömürü kazmayla kazıyor, kürekle kovaya dolduruyor? (2) Neden 29’a satılabilen kömürü 100’e mal edebiliyoruz? Bunları İTÜ Maden Fakültesi emekli öğretim üyelerinden Dr. Yük. Müh. Ergin Arıkoğlu’na sordum.
Bana verilen bilgilere göre: (1) Bizde Zonguldak çevresindeki kömür madenleri yerin 80-100 m derinliğinde, devamı olmayan kısa faylar halinde. Jeolojik yapıda faylar düz gitmiyor.
Makine kullanamıyoruz
Bazı yerlerde 40 derece-90 derece kırılmalar var. Bu nedenlerle makine kullanılamıyor. Bu tür madenlerde insan gücüyle, kazma kürekle kömür elde edilebiliyor. (2) Açık (üstü açık) madenlerde makineyle yapılan üretimin maliyeti çok düşük. Onun için dünya fiyatı 29 olan kömürü biz 100’e mal ediyoruz.
Bazı ülkelerde de (örneğin İspanya’da, Japonya’da, İtalya’da da) özelliği bize benzeyen kömür madeni işletmeleri var. O ülkelerde de bu tür ocakları değişik nedenlerle işletmeyi sürdürüyorlar. Hazmedilebilir ölçüdeki zararları devlet destekliyor.
Biz bu ocakları işletmeyiz ama... “Ah şu gözü kör olası işsizlik”... Çalışan 10 bin kişiye nerede iş bulabileceğiz? Yeraltında kömür çıkarmak için imtihan kapısında sırada bekleyen 37 bin gencimize nerede iş bulabileceğiz? Dikkat buyurunuz. 1.160 üniversite mezunu iş bulabilmekten o kadar ümidini kesmiş ki, yerin 100 metre altında kazma kürekle kömür çıkarma kuyruğunda...
