Elektrik zammının arkasında Rusya'nın gaz alacağı var

Müjde... Elektriğe yüzde 50 zam geldi... Enflasyon hedefinin yüzde 20 olarak belirlendiği bir ülkede elektriğe bir defada yüzde 50 zam bindirmek "insafa sığmaz" ama... Ne yaparsınız ki, elektrikçilere para lazım... Elektrikçiler gazcıya, gazcı Rusya'ya para ödemez ise, Türkiye'nin gazı kesilecek... Hikaye uzun hikaye... Anlatayım...
Rusya'dan boru ile yılda 7.5 milyar metreküp gaz geliyor. Cezayir'den gemilerle taşınan sıvı gazı, Marmara Ereğlisi'nde kuru gaza dönüştürüp 4 milyar metreküp gaz da oradan sağlıyoruz. Gelen gazın 6 - 7 milyar metreküpünü de elektrik santrallarında yakıyoruz.
Geçen yıl üretilen toplam 116 milyar kWh elektriğin 36 milyar kWh'lık kısmı yani yüzde 31'i doğalgazdan üretildi.
TEAŞ üretiyor. Doğalgazı Rusya'dan getiren ise BOTAŞ.
BOTAŞ'ın Rusya'ya her ay 75 milyon dolar gaz parası ödemesi gerekiyor. Fakat gazı kullanan TEAŞ, haziran ayından sonra BOTAŞ'a para ödeyemez hale geldi. Bunun üzerine BOTAŞ Rusya'ya on beş yıldır düzenli sürdürdüğü ödemeleri aksattı.
Çiğdem Toker, 2 Temmuz 2000 tarihinde Hürriyet gazetesindeki köşesinde ödeme güçlüğünü kamuoyuna duyurdu.
Çiğdem Toker'in 30 Temmuz 2000 tarihinde gene Hürriyet gazetesinde yayımlanan haberinden öğreniyoruz ki, haziran ayı ödemesini bir haftalık gecikme ile kapatabilen BOTAŞ, şimdi temmuz ayı ödemesini yapamaz durumda. Sadece Rusya'ya değil, sıvı gaz alınan Cezayir ve Nijerya'ya da ödeme yapılamıyor.
Çiğdem Toker'in kamuoyuna duyurduğu hikaye, TEK'in bölünmesi ile başladı. Türkiye Elektrik Kurumu (TEK) elektriği hem üretiyor, hem dağıtıyor, hem de nihai tüketiciye satıyordu. TEK ikiye bölündü. Üretim işi TEAŞ'a (Türkiye Elektrik Üretim ve İletişim AŞ'ye) verildi. Şehirlerin sınırına kadar getirilen elektriği dağıtıp, nihai tüketiciden parasını toplamak için de TEDAŞ (Türkiye Elektrik Dağıtım AŞ) kuruldu. TEDAŞ, elektriği nihai tüketiciye satacak. Parasını alacak. Topladığı paradan TEDAŞ'ın masrafları çıkacak. Kalanını TEAŞ'a verecek. TEAŞ aldığı paradan önce TEAŞ'ın masraflarını çıkaracak. Sonra kalanı ile BOTAŞ'a para ödeyecek. BOTAŞ bu ödemeden önce kendi masraflarını çıkaracak, sonra para kalmış ise onu Rusya'ya gaz para olarak gönderecek...
Sayın okuyucularım, göreceğiniz gibi sistem karışık... Sonra işin içinde iş var: Üretilen elektriğin yüzde 20'si, yüzde 30'u nakil sırasında kayboluyor. Bedavadan havaya gidiyor. Kaçak kullanım ve de ödeme aksaklıkları nedeniyle TEDAŞ para toplayamıyor. TEDAŞ ucuza satıyor, TEAŞ pahalı üretiyor. Yap işlet devret modeli ile TEAŞ'ın başına yeni dertler getirildi. TEAŞ elektriği pahalı almaya, ucuza TEDAŞ'a satmaya mecbur kılındı. BOTAŞ boru hattı yaptırıyor. Boru hattı yaptırmak için para ödüyor. Borçlanıyor. Faiz yükü altına giriyor. TEAŞ ve TEDAŞ'ın eski borçları var. Bunların ana para taksitlerini ve faizlerini ödemeleri gerekiyor.
Netice, Hatice... Para gene halkımızın cebinden çıkacak... Doğrudan veya dolaylı biçimde. Hazine, BOTAŞ, TEDAŞ ve TEAŞ aralarında bir protokol yaparak para bulma protokolü imzaladı. Bu protokol ile elektriğe yüzde 50 zam bindirildi. Bu zam TEDAŞ'ın açığını kapatacak. TEAŞ ve TEDAŞ'ın tüm borçlarını Hazine üstleniyor. TEAŞ'ın yıl sonuna kadar ödeyeceği 385 milyon dolarlık dış krediyi Hazine ödeyecek. BOTAŞ'ın Hazine'ye olan 12.8 trilyon liralık borcu affedilecek. Hazine TEDAŞ'a görev zararı olarak 3.2 trilyon lira ödeyecek. TEDAŞ bunu TEAŞ'a o da BOTAŞ'a devredecek.
Devlet içinde devlet olunca işler böyle karışıyor. Ama bu karışıklık yetmediğinden, işi daha da karıştırmak için şimdi BOTAŞ'ın da TEK gibi dilimlere ayrılmasına çalışılıyor. Bir BOTAŞ iki BOTAŞ olacak. İki BOTAŞ olunca iki genel müdür, iki kadro, iki kuruma iki bina, iki filo Mercedes, iki ayrı hesap, o hesaptan bu hesaba devir... İşler daha çok karışacak.


Yazara E-Posta: guras@milliyet.com.tr