Tavuk eti "ucuz et". Hem ucuz hem sağlıklı et olduğu için başka ülkelerde kişi başına tüketim rakamı yüksek. ABD’de kişi başına yılda 45 kg. beyaz et tüketiliyor (ABD’de beyaz et tüketiminde hindinin payı büyük). Avrupa Birliği ülkelerinde kişi başına yıllık beyaz et tüketimi 25 kg. Bizde ise 1990’ların başında kişi başı 4 kg. olan beyaz et tüketimi şimdilerde ancak 11 kilogramın üzerine çıkabildi. Türkiye’de beyaz et talebi her yıl ortalama yüzde 10 artış göstermeye başlayınca, tavuk çiftliklerinin sayıları arttı. Çiftlikler kapasitelerini büyüttü.
Derken, 1999 yılı ortalarında Türk halkının beyaz et talebinde beklenmedik bir yavaşlama ortaya çıktı. Kriz ise piyasayı rezil etti.
Bu sektörden 2 milyon insan doğrudan veya dolaylı olarak ekmek yiyordu. Yılda 780 bin ton beyaz et 7 milyar adet yumurta üretiliyordu. Sektörün yıllık cirosu 1.5 milyar dolar dolayındaydı.
Beklenmedik bir şekilde talep düşünce artan maliyetlere rağmen üreticiler stok eritmek için fiyatı aşağıya çekti.
Kriz öncesi kilosu ortalama 1.52 dolara satılan tavuk eti, 0.93 dolara satılır oldu.
Buna karşılık dolar fiyatı 600 bin liralarda dolanırken, dolar kredisi ile borçlanan firmalar ağır borç yükü altına girdi. Tavukları beslemek için yem alamaz oldu. Çünkü tavuk maliyetinin yüzde 70’ini yem masrafı oluşturuyor. Tavuk yeminin ana maddesi mısır ve soya küspesi ise döviz ödenerek yurtdışından getirtiliyor. Yem alamayan tavuk çiftlikleri piliçleri çayıra saldı. Ölüme bıraktı. Dördüncü büyük tavuk üreticisi Mudurnu, 35 milyon dolar kredi yükünü taşıyamadığından ve işletme sermayesi olarak 10 milyon dolar bulamadığından dükkanı kapattı. 2.200 çalışanı, 50 restoranı, bin restoran personeli, 7 bini aşan mukaveleli üreticisi, tedarikçisi, nakliyecisi, 400 bayii işsiz kaldı.
Ecevitler’in ilgisiyle 3 bin sözleşmeli üretici ile çalışan, 11 tesiste üretim yapan en büyük piliç üreticisi Köytur’un yem ithalatının finansmanı için devlet 11 milyon dolarlık ek kredi imkanı sağladı.
Bu para ile Köytur, ABD’den yem getirtecek. Yemler yenilip bitecek... Köytur bir süre sonra yine devletin kapısını çalacak...
Çünkü döviz ile borçlanan, döviz kredisi olan, yemi döviz ile satın alan tavukçuların faaliyetlerini sürdürmeleri pek güç. Çünkü 780 bin tonlara çıkan yıllık beyaz et tüketiminin 2001 yılında 550 bin tona gerilediği tahmin ediliyor.
Talebin en yüksek olduğu yıllarda yüzde 45 yüzde 70 kapasiteyle çalışan tavuk üreticilerinin bu düşük talep karşısında maliyetleri fiyatlara yansıtmaları imkansız. Bu talep ve bu fiyat ile de üretimi sürdürmeleri, yaşamaları mümkün değil.
Önemli üretici gruplarından Mudurnu Tavukçuluk, Özhen Entegre, Cem Tavukçuluk, Bereket Tavukçuluk üretime son verdi... Ama sektörde gene fazla kapasite var... Yanlış kaynak kullanımının faturası sektörde daha başka firmaların batışı ile ödenecek.
Pazarlama sistemindeki terslikler de üreticileri üzüyor. Büyük marketler bir ay vadeyle alıp sattıkları malın parasını üç beş ayda ödüyor. Böylece işletme sermayesinin yüzde 30’u marketlere bağlanıyor. Yedi büyük üreticinin piyasadan 80 milyon dolar alacağı olduğu, bunun yarısını vadesi geçmiş alacakların teşkil ettiği belirtiliyor.