"Sivil" validen "üniformalı" valiye

Vali olabilmenin belli kriterleri yoktur. Yani "kıdem", "liyakat" ya da benzeri özellikler aranmaz. Arkanızda ya "siyasi", ya "ticari" ya da "tarikat" gücünün olması gerekir. Bunların dışında, daha önce birlikte çalıştığınız ya da yakından tanıştığınız bir kişinin "söz sahibi makamlara" gelmesi halinde size "valilik" yolu açılabiliyor.
Vali kararnamesi çıkarmak İçişleri Bakanı'nın tek başına yapacağı bir şey değildir. Bakan, ancak yakın çalışma arkadaşları arasından, çalışmalarından "vali" olarak yararlanmak istediklerinin kararnameye girmesini sağlayabiliyor. Önceki kararnamede genel sekreterinin iki danışmanının valiliğe atanmasını sağlayan Tantan, son kararnamede de genel sekreteri ile iki özel kalem müdürünü vali yaptı.
Koalisyon hükümeti döneminde kararname çıkarmak hayli zor hale geldi. Bakıyorsunuz iller paylaşılmış. Her partinin "vali kontenjanı" bulunuyor. Atamalar kontenjana göre gerçekleştiriliyor. Bu yüzden olsa gerek, vali adaylarını partilerin genel merkezlerinde, bakanların yanında sık sık görmek durumunda kalıyoruz. Köklü bir geleneğe sahip olan mülki idarenin amirlerini parti binalarında görmek hiç yakışık almıyor.
Valilerle ilgili son kararnamenin çıkarılması da hayli zor oldu. MHP kontenjanından 5 kişi vali oldu. Valiler kararnamesini bakanlar bile görmedi. Boş kararname imzalattırıldı. Liderlerin isimler üzerinde uzlaşmasından sonra kararname Cumhurbaşkanı'na sunuldu. Cumhurbaşkanı, kararnameyi kendisine ulaştığı gün imzaladı.
Birçok vali, görevi başındayken "görevden alınıyor" söylentileriyle yıpratıldı.
Sayın okuyucularım, buraya kadarki anlatım bana ait değil. Saygı Öztürk'ün 29 Temmuz 2000 Cumartesi günü Star gazetesinde yayımlanan yazısının bir bölümünü naklettim.
Saygı Öztürk'ün anlattıkları "mülki sistemde" yozlaşmayı ortaya koyuyor.
(1) Kaymakamlıktan başlayıp valiliğe uzanan kurumsal yapı terk edilmektedir.
(2) Sivil valilikten "üniformalı" valiliğe geçiş hızlanmaktadır.
(3) Üniformalı valilerden arta kalan sivil valilik koltukları siyasi partiler arasında paylaştırılmakta, valileri hükümet değil partiler belirlemektedir.
Sivil kamu görevlileri ile üniformalı kamu görevlileri arasında değer, bilgi, yetenek, görev ciddiyeti ve vatan sevgisi bakımından tabii ki fark yoktur. Fakat sivil valiler ile üniformalı valilerin yetişme şekilleri, aldıkları eğitim ile üstlendikleri misyon farklıdır.
(1) Sivil vali, mülkiye veya hukuk eğitimi görmüş, ekonomik ve sosyal gelişme misyonu üstlenmiş, kaymakam vekilliği ve kaymakamlık yaparak "mülki amirlik" deneyimini kazanarak valiliğe hazırlanmış kişidir.
(2) Üniformalı vali, polis kolejinde ve polis akademisinde güvenlik ve silah eğitimi gördükten sonra, polis, komiser, emniyet amiri gibi kademeleri geçerek emniyet konusunda ihtisaslaşmış ve yükselmiş kişidir.
Üniformalı valilerin sayısının artması valilik makamını, "illerin tepe emniyet mekanı" haline getirir.
Emniyet müdürlüğünde "mesleğinin zirvesine ulaşmış, başarı kazanmış bir kişi" "emniyet konusunu" çok iyi bilen kişidir. "Emniyet içinde" ihtisaslaşmış kişidir. Böyle bir kişiyi "onu yapan, bunu da yapar - emniyeti bırak, illerin ekonomik ve sosyal gelişmesine bak" diyerek valiliğe tayin etmek yanlış bir uygulamadır.
Üniformalı vali sayısını artırmanın iki nedeni olabilir:
(1) Seçime dayalı olarak oluşan büyükşehir belediyelerinin sayısının artması ve belediyelerin güçlenmesi ile il özel idarelerinin, il meclislerinin fonksiyonlarını yitirmesi karşısında etkinlik güçleri azalan valilerin, bundan böyle ilin "sadece emniyetinden sorumlu tutulmaları", başka ekonomik ve sosyal sorunlarla ilgilenmemeleri ilkesi benimsenmiştir.
(2) Ya da siyasi partilerin tüm valilik makamlarını aralarında paylaşmak üzere olduğunu gören İçişleri Bakanlığı, hiç olmazsa belli valiliklere üniformalı valiler tayin ederek valiliklerin siyasi partilerin eline geçmesini önlemeye çalışmaktadır.
Ne olursa olsun valiliklere yapılan tayinlerin şekli, vali olacakların seçimi ve de tayinlerin kamuoyuna yansıma biçimi, Türkiye'nin bu saygın kurumunu yaralamıştır, yaralamaktadır. Devlet bir itibar müessesesidir. İllerde devleti vali temsil eder. Unutmayalım.



Yazara E-Posta: guras@milliyet.com.tr