Bizim durumumuz kötü ama, Arjantin kadar değil... Onun için "Bizim sonumuz da Arjantin gibi olacak" diyerek karalar bağlamaya gerek yok... Ama Arjantin olayından alınacak çok dersler var. Dersimizi alır isek düze çıkmak daha kolay olur.
(1) Arjantin olayı gösteriyor ki, IMF (Para Fonu) desteği olmadan krizden çıkılamıyor.
(2) Arjantin olayı gösteriyor ki, bir ülke bir zamanlar IMF ile anlaşır ise, IMF o ülkenin arkasında ömür boyu durmuyor. Sözü dinlenmediğinde ülkeyi "patt" diye ortada bırakabiliyor.
(3) Arjantin olayı gösteriyor ki, IMF reçeteleri kalıcı değil. Duruma göre, zamana göre reçete değişiyor.
(4) Arjantin olayı gösteriyor ki, Para Kurulu kurarak Merkez Bankası’nın para basma gücü ortadan kaldırılır ise ve de milli para tamamiyle dolara bağlanır, "ne kadar dolar, o kadar milli para" uygulaması başlatılır ise, sistem kilitlenebiliyor. Dolar bulamayan ülke bırakınız borç ödemeyi, maaş, ücret ödeyemiyor. Bankalar mevduat ödeyecek para bulamıyor.
Sayın okuyucularım önce Türkiye ile Arjantin’in benzeyen ve benzemeyen yönlerini hatırlatayım:
Bizim nüfusumuz Arjantin’in nüfusunun iki misli. Ama onların kişi başı geliri bizimkinin iki mislinden fazla.
Arjantin’de nüfusun yüzde 90’ı, bizde yüzde 75’i şehirlerde yaşıyor. Arjantin’in gayri safi milli hasılasının içinde tarımın payı yüzde 5, bizde yüzde 16.
Arjantin’de toplam kamu gelirinin milli gelire oranı yüzde 14, bizde yüzde 26 dolayında.
Arjantin coğrafi konumu itibariyle bizden çok fazla yabancı sermaye alıyor, bizim ölçülerimiz dışında "sıcak para hareketinin" içinde. Dolar bir gün içinde oluk oluk giriyor. Öbür gün içinde oluk oluk çıkıyor.
Arjantin iç borcunu da, dış borcunu da ödemek için dolar bulmak zorunda. Sadece borç için değil maaş, ücret ödemek, bankaları güç durumdan kurtarmak için de dolar bulamaz ise para basamıyor.
Arjantin parası "peso"yu dolara bağlayan IMF’dir. 1991 yılında IMF’nin tavsiyesi ile para kurulu kuruldu. Bir peso, bir dolar eşitliği sağlandı.
Fakat değişen ve gelişen şartlarda bu sistem yürümedi. Ülkeden oluk oluk para kaçtı. İthalat cazip hale geldi. İhracat durdu. Ülkenin dolar olarak iç ve dış borcu artarken, dolar geliri azaldığından ülke borçları çeviremez hale geldi.
İşte bu tablo ortaya çıktığında IMF (aynen bizde olduğu gibi) sabit kurdan dalgalı kura geçilmesini önerdi. Arjantin yönetimi bu öneriyi kabul etmedi. Sabit kurda ısrarcı oldu. IMF’nin Arjantin’i kriz içinde bırakamayacağı, nasıl olsa dolar göndereceği bekleyişine girildi.
Bundan sonra ne olacak? Arjantin battı diyerek IMF bu noktada hemen kesenin ağzını açmaz. Arjantin mutlaka devalüasyon yaptıktan sonra dalgalı kura geçecek. Para kurulu işlemez hale gelince, Merkez Bankası "peso" basmaya başlayacak. Enflasyon tırmanacak. Arjantin dış borçlarını ödeyemeyecek ama içeride iç borcu çevirecek. Ekonomiyi kör topal işletecek. Bizim durumumuz Arjantin’den çok çok iyi... Bizim derdimiz iç borcu çevirememek idi. Çevirmeye başladık. İç borcun şimdilik sadece yüzde 33 dolayındaki kısmı döviz. Sıkıştık mı, Merkez Bankası parayı basar, Hazine iç borcu gününde öder. Bankalar sıkıştı mı, Merkez Bankası parayı basar. Bankalar Türk lirası mevduatı öder.
Biz henüz dış kaynak kullanımında tıkanmadık. Faizi bastırdığımızda bankalarımız da, Hazine de dışarıdan döviz bulabiliyor. İhracat işi iyi gidiyor. Cari işlemler (döviz) dengesi iyi durumda.
Bizim ekonomimizde tarımın ağırlığı, aile işletmelerinin ağırlığı büyük. Bizim ülkemizde her ailenin bir uçtan tarım ile ilgisi ilişkisi var. Parasal hareketler ülkedeki tüm nüfusu aynı ölçüde olumsuz etkilemiyor. Bizim gelir dağılımımız Arjantin’inkinden daha iyi. Bizim orta sınıfımız daha güçlü. Biz krizlere çabuk girip, çabuk çıkmakta şerbetliyiz.
Bu krizden sonra IMF, ABD hükümeti ve Avrupa Birliği Türkiye’ye arka çıktı. Halbuki Arjantin "ortada, tek başına bırakıldı." Bütün bunlara bakarak halimize şükredelim. Ama sadece dış destek yetmez... Olanlardan ders çıkararak, yapmamız gerekeni yapmalıyız. Yapılmaması gerekeni yapmaya kalkarsak bizim sonumuz da Arjantin’inkine benzer.