ABD - Enica ortaklığı ile yapımı tamamlanan Adapazarı ve Gebze doğalgaz santralları dün işletmeye açıldı. Adapazarı Santralı yılda 6.33, Gebze Santralı 12.66 milyar elektrik üretecek. Türkiye'nin bugünkü elektrik üretimi 130 milyar kilowat - saat (kWh) dolayında. Bu iki santral ve daha sonra aynı grup tarafından tamamlanmakta olan İzmir Doğalgaz Santralı ile birlikte elektrik üretiminde dörtte bir artış sağlayacak.
Türkiye'de kişi başı elektrik tüketimi 1.473 kWh. Yunanistan'da 4.409, İspanya'da 4.940 kWh. Dünya ortalaması 2.230 kWh. Açık anlatımıyla Türkiye'de tüketim çok düşük. Dünya ortalamasının bile altında. Elektrik tüketimi sanayileşmenin, medeniyetin, refahın göstergesi... Biz doğru dürüst kalkınma yoluna girebilsek elektrik tüketimimiz çok hızlı artacak. Ama geçen son 20 yılın yıllık ortalama tüketim artışı yüzde 8 dolayında. Enerji Bakanlığı'nın tahmini 2005 yılında yıllık brüt 190 milyar kWh üretim talebinin ortaya çıkacağı şeklinde.
İzmir ve Ankara yakında tamamlanıyor
ABD - Enica ortaklığı ile yapımı tamamlanan santrallar 1997 yılı başında uluslararası ihaleye çıkarılan 5 santralın üçüdür. 167 firmanın yeterlik belgesi aldığı, 37 firmanın teklif verdiği ihalede, daha önceki ihalelere 10 - 12 sent/kWh gibi yüksek fiyatla katılan firmaları 5 - 6 sent/kWh seviyesine indirerek rekabete girmişti.
İhale ile ilgili itirazlarla tekrarlanan değerlendirmeler ve Danıştay kararlarından sonra beş santral şu gruplara verildi:
(1) 1540 MW Gebze - Doğalgaz (ABD - ENKA)
(2) 770 MW Adapazarı - Doğalgaz (ABD - ENKA)
(3) 1520 MW İzmir - Doğalgaz (ABD - ENKA)
(4) 770 MW Ankara - Doğalgaz (İngiliz - Bayındır / şimdi Belçika)
(5) 1200 MW İskenderun - Kömür (Alman - GAMA)
İzmir ve Ankara doğalgaz santralları yakında tamamlanıyor. İthal kömür kullanacak İskenderun santralı gelecek yıl tamamlanacak.
ENKA İnşaat ve Sanayi AŞ Genel Müdür Yardımcısı Mustafa Geçek'ten öğrendiğime göre, 1 milyar kWh elektrik enerjisi üretecek bir doğalgaz santralı 70 milyon dolar, ithal kömür santralı için 150 milyon dolar, linyit santralı 300 milyon dolar, nükleer santral 500 milyon dolar, hidrolik santral ise 800 milyon dolar yatırım gerektiriyor.
(Hidrolik santral büyük ölçüde yağışa bağlı. Ülkemizde yağış düzensiz. Diğer santrallar yılda 7 - 8 bin saat elektrik üretirken hidrolik santrallar 2 bin 500 saat çalışabiliyor.)
ABD - Bechtel ile ENKA ortaklığı üç doğalgaz santralı için 2.2 milyar dolar yatırım yaptı. Temeli atıldıktan sonra 23 ayda elektrik üretmeye başlayan ve milli sisteme elektrik veren santrallar "yap - işlet" modeline dayanıyor. Dört yıllık hazırlık ve yapım süresinden sonra ABD - ENKA ortaklığı bu santralları 16 yıl işletecek.
Fiyat 4.2 sent’ten, 5.4 sente tırmandı
ABD - ENKA ortaklığının TEAŞ / TETAŞ ile sözleşmesine göre:
- Tamamlanacak İzmir santralı ile birlikte üç santralda yılda 32 milyar kWh elektrik enerjisi üreterek, milli sisteme verilecek. TETAŞ, üretilen elektriğin yüzde 85'ini 4.22 sent/kWh'den satın alacak. İhtiyaç olur ise yüzde 15'ini de 2.9 sent/kWh'den kullanacak.
- Botaş üç santrala yılda 5.6 milyar M3 doğalgaz sağlayacak.
- Eğer santrallar eksik elektrik üretir ise üretilemeyen her kWh için TEAŞ'a 4.2 sent, BOTAŞ'a 2.9 sent ceza verilecek.
- Eğer TETAŞ bu üç santralda üretilen toplam elektriğin yüzde 85'inden daha azını alır ise, alamadığı her kWh elektrik için 4.2 sent ceza ödeyecek. ABD - ENKA ortaklığı ise bu paranın 2.9 sentini BOTAŞ'a doğalgaz kullanma cezası olarak verecek.
Mustafa Geçek elektriğin 4.22 sent/kWh'lik satış fiyatının 1.32 sentin işletme gideri, 2.90 sentin de doğalgaz fiyatından oluştuğunu söylüyor. Kalan 1.32 sentlik gerçek fiyat içinde, finansman ve işletme giderinden sonrak alan kar payının 0.17 sent/kWh gibi küçük bir rakam olduğunu belirtiyor. BOTAŞ'ın 80 dolara satın aldığı doğalgazı 160 dolar yerine, Avrupa'daki fiyattan 100 dolara santrallara vermesi halinde elektriğin kWh fiyatının 4.22 sentten otomatikman 3.15 sente inebileceğini söylüyor. Fakat BOTAŞ bir kWh elektrik üretiminde kullanılacak doğalgaz fiyatını 2.9 sentten 3.5 sente çıkardığından ABD - ENKA ortaklığının kWh fiyatı da otomatik olarak 4.22 sentten 5.4 sente tırmandı.
Yazıyı bitirirken Garanti Yatırım için Serap Mutlu'nun yaptığı bir araştırmadan TETAŞ'ın değişik üreticilerden satın aldığı bir kWh elektrik enerjisine ödediği fiyatlardan örnek vermek istiyorum: Yap - işlet - devret anlaşması çerçevesinde inşa edilen ve işletilen hidroelektrik santralları TETAŞ'a elektriği 16 sentten satıyor. TETAŞ elektriğin bir kWh için termik santrallara 10 sent, rüzgar santrallarına 12 sent gibi paralar ödüyor. "İşletme imtiyazı devirli" hidrolik santrallarda fiyat 8 sent, termik santrallarda 10 sent gibi yüksek rakamlarda dolanıyor. (Garanti Yatırım, Turkish Electricitiy Sector, 12.9.2002, Serap Mutlu. Sayfa 20)
