Ekonominin can suyu: Deniz ticareti
Uluslararası ticaretin yüzde 80’inin geçrekleştirildiği denizyolu taşımacılığı 2021’in ikinci çeyreğinde küresel ölçekte 6.6 trilyon dolara ulaşacak. Yılın ilk dört ayında limanlarımızda elleçlenen yüklerin toplamı 170 milyon ton oldu. Bu rakam 2020’de 160 milyon ton olarak gerçekleşmişti
Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı’nın (UNCTAD)19 Mayıs 2021 tarihli ‘Güncel Küresel Ticaret’ başlıklı raporuna göre dünya genelindeki mal ticareti yılın ilk çeyreğinde salgın öncesi seviyenin üstüne çıkmış bulunuyor.
Günümüzde uluslararası ticaretin yaklaşık yüzde 80’i denizyolu ile gerçekleştiriliyor. UNCTAD verilerine göre söz konusu büyüme devam edecek. Yapılan tahminlere göre 2021’in ikinci çeyreğinde küresel ölçekte 6.6 trilyon dolara ulaşacak.
Global ticaretin ve denizyolu taşımacılığının pozitif seyretmesindeki en önemli etkenlerin başında Çin ve diğer Asya ülkelerinden gelen hammadde talebi ve bu alandaki rekor fiyat artışları ilk sırada yer alıyor.
Türkiye için denizcilik sektörünün önemi sadece ülkemizin sahip olduğu coğrafi zenginlikten kaynaklanmıyor. Dünya ticaretinde yaşanan gelişmeler de bunu kaçınılmaz kılıyor. Hal böyle olunca ülkemiz özel sektörün deniz ticareti ve gemi inşa alanlarındaki başarılı çalışmalarıyla geleceğe emin adımlarla ilerliyor. Sorunlar elbette var. Ancak, günümüzün rekabet dolu dünyasında kollarını bağlayıp duranlar değil, sektörün yaptığı gibi yorulmadan koşanlar hedeflerine varabiliyor. Nitekim günümüzde Türk yapımı gemiler bu alanda söz sahibi olan Norveç, İsveç, İngiltere, İspanya başta olmak üzere birçok ülkeye satılıyor. Tersanelerimizde balıkçılıktan yolcu taşımacılığına, römorkörden yat yapımına ve yük gemilerine kadar her sınıftan deniz aracı dünya standartlarında inşa ediliyor. Türk özel sektörü maviliklerde her alanda başarılı olunmasını isteyen Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün vasiyeti doğrultusunda güzel işlere imza atıyor.
Salgına rağmen…
Örneğin Türkiye’de ‘Gemi Yat ve Hizmetleri İhracatçıları Birliği’ vasıtasıyla geçtiğimiz yıl 1 milyar 375 milyon dolarlık dış satış gerçekleştirildi. Bir başka deyişle 2019’a göre yüzde 31’lik artış sağlandı. Hiç kuşkum yok, yıl sonunda bu rakam imkanlar el verdiği ölçüde daha da artacak ve 2021 mümkün olan en az kayıpla kapatılacaktır. Bu gelişmeler yaşanırken Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’nın kamusal desteği de devreye girerek denizcilik sektörümüze moral aşıladı. Hurdaya ayrılan Türk bayraklı gemilerin yerine yenilerinin inşa edilmesine dönük teşvikler Nisan’da yürürlüğe girdi. Koster filomuzun modern teknolojiye sahip kılınarak daha da güçlendirilmesini hedefleyen yönetmelik gelecek için umut verdi. Öte yandan küresel ekonomideki talep artışı ve Uzakdoğu-Avrupa hattında lojistik maliyetlerdeki artış, 2021 yılının ilk dört aylık döneminde ülkemizin ihracat tablosunu da olumlu etkiledi. Ticaret Bakanlığı’nın verilerine göre Ocak-Nisan döneminde ihracat yüzde 33 artarak 68.8 milyar dolara ulaştı. Ancak madalyonun diğer yüzünde dikkatli olunması gereken bir başka durum var. Zira ithalat yüzde 20 artarak 82.9 milyar dolara yükseldi. İlk dört aylık döneme bakıldığında Denizcilik Genel Müdürlüğü’nün rakamlarına göre limanlarımızda elleçlenen her çeşit yükün toplamı 170 milyon ton olarak gerçekleşti. Bu rakam geçen yıl 167 milyondu. Aynı şekilde bu dönemde elleçlenen konteyner sayısı artarak 4 milyon 43 bin (*TEU: Genellikle kargo kapasitesi kesin olmayan konteyner gemileri ve terminallerinin kapasitesini tanımlar ) TEU oldu. Geçen yılın tablolarında bu alana bakıldığında karşımıza çıkan tablo 3.8 milyon TEU. Bir başka deyişle ciddi bir yükseliş söz konusu. Gemi sayılarına bakıldığı zaman da yükselen bir grafik dikkat çekiyor. Örneğin 2021’in içinde bulunduğumuz dönemine kadar limanlarımıza gelen gemi sayısı 16.834 adet. 2019’da bu sayı 15.834 olmuştu. Çevreci kuruluşlar ve doğasever kişiler tarafından sıkça eleştirilen Aliağa’daki Gemi Geri Dönüşüm Bölgesi’nin verilerinde de artış gözleniyor. Şöyle ki, bu bölgede 2019’da 128 gemi sökülüp 654 bin ton geri dönüşüm sağlanmışken 2021 yılının şu dönemine kadar salgına rağmen 108 gemi sökülerek 855 bin tonluk geri dönüşüm sağlandı. Bu sektör deniz ticareti var oldukça önemini sürdürecektir. Bu nedenle orada yapılan çalışmaları yerinde görmeden ve ayrıntılarıyla öğrenmeden eleştirme yanlısı değilim. Çevre konusu benim için de kırmızı çizgi. Doğanın gereken tüm önlemler alınarak eksiksiz korunması taraftarıyım. Ancak meslek büyüğümüz, basın şehidimiz Uğur Mumcu’nun dediği gibi bilgi sahibi olmadan fikir sahibi olunmaz. Sözün özü Aliağa Gemi Geri Dönüşüm Bölgesi’ni gelecek aylarda inceleyip yazacağım.
Navlun fiyatları…
Yazımın başlığında da belirttiğim gibi deniz ticareti ekonominin can suyu… Navlun fiyatları da bu işin kalbi. Deniz Ticaret Odası İzmir Şubesi Yönetim Kurulu Başkanı Yusuf Öztürk’ün verdiği bilgiye göre o alanda da hızlı bir artış söz konusu. Küresel mal ticaretinde ertelenmiş tüketici ve güçlü hammadde talepleri sonucu dökme kuru yük ve konteyner navlun fiyatlarında hızlı yükselişler yaşandı. Buna küresel ticaret dengesindeki bozulma ve limanlarda yükleme-boşaltma sıkıntısı nedeniyle boş konteyner kıtlığı ile gemilerde yer bulamama sorunları da eşlik ediyor. İşin dikkat çekici yanı şu… Uzun yıllardır devam eden (*Navlun: Deniz ve nehir yolu ile taşınan eşyalar, yükler için taşıma hizmeti olarak gemi şirketlerine ödenen ücret) düşük navlunlar nedeniyle finansal sıkıntıya giren, küçük ölçekli deniz taşımacılığı şirketlerinin ayakta kalmakta zorlandığı, büyük ölçekli olanların satın almalar yoluyla rekabet üstünlüklerini devam ettirdiği konteyner gemi piyasası, artan navlunlar nedeniyle deyim yerinde ise yoğun bakımdan çıktı. Oksijen maskesi takmadan nefes alıp vermeye başladı. Küresel devler, örneğin Japonların NYK, MOL ve K LINE üçlüsünü tek çatı altında topladığı ONE gibi şirketler, 2021’in ilk çeyreğinde önemli karlar açıkladı. Drewry Konteyner Endeksi 20 Mayıs haftasında 6.135 puan ile yıllık yüzde 297 artış gösterdi. 40’lık konteyner için Şangay-Cenova spot fiyatları 9.477 dolara yükseldi. Küresel ticaretin ve denizyolu taşımacılığının pozitif seyretmesindeki en önemli etkenlerden biri, başta Çin olmak üzere Asya ülkelerinden gelen güçlü hammadde talepleri ve bu alandaki rekor fiyat artışları oldu. Örneğin, ham petrol fiyatı 63 dolar ile bir yıl içinde yüzde 31,6 oranında artarken, imalat sektörünün güçlü performansının göstergesi olan bakır fiyatı yüzde 28’e yakın, kömür yüzde 26, demir cevheri yüzde 24, çelik yüzde 21 artış gösterdi. Küresel mal ticaretindeki artışın bir diğer etkisi gemi inşa sektöründe kendisini gösteriyor. Oluşan kapasite baskısı konteyner ve gemi yapımını doğal olarak hızlandırdı. Zira konteyner gemi siparişleri sektörün adeta dinamosu gibidir. Bu alanda yılın ilk çeyreğindeki sözleşmeler 2014’ün aynı döneminden bu yana elde edilen en yüksek rakama ulaştı.
Çıkış yolu ve tahminler…
Yazımın başında sayılarla ifade ettiğim gibi salgın kontrol altına alındıkça dünya ekonomisi nefes alıyor. Pandeminin başladığı 2019’un son çeyreğine göre bu yılın ilk üç aylık döneminde dünya mal ticareti yüzde 3 oranında arttı. Bir başka deyişle yaşlı gezegenimizde önemli bir başarıya imza atıldı. Şöyle ki, 2009’da ABD’de yaşanan ve tüm dünyayı etkisi altına alan küresel krizden çıkış yaklaşık 2,5 yıl sürdü. 2015 resesyonundan ise artı, eksi 3,5 yılda uzaklaşan dünya ekonomisi koronavirüs salgının yarattığı durgunluktan birbuçuk yıl içinde çıkmayı başardı. Bunda hiç kuşkusuz beklenenden hızlı toparlanan Doğu Asya ekonomileri önemli rol oynadı. Gelelim bugüne… Uluslararası mal ticaretinin yaklaşık yüzde 80’i günümüzde denizyolu ile taşınıyor. Sektör yaşanan gelişmelerden elbette olumlu etkileniyor. UNCTAD raporu da bu görüşlerimi doğruluyor. Global mal ve hizmet ticaretinin yılın ikinci çeyreğinde 6,6 milyar dolar seviyesine ulaşacağı tahmin ediliyor. Bu rakam geçen yılın en düşük noktasının yüzde 31 üzerinde.
Türkiye’nin yapması gereken…
Deniz ticaretinde yaşanan gelişmeleri Milliyet’e değerlendiren Deniz Ticaret Odası İzmir Şubesi Yönetim Kurulu Başkanı Yusuf Öztürk, küresel ticaretin geçen seneye oranla yüzde 16 fazla olacağını tahmin ediyor. Sektörün deneyimli ismi global büyümenin sürmesinin salgının tamamen kontrol altına alınmasına, hammadde değerinde pozitif trendin devamına, serbest ticaretin sürmesine, makroekonomik ve mali durumun desteklenmesine bağlı olduğunu belirtiyor. İMEAK (İstanbul ve Marmara, Ege, Akdeniz, Karadeniz Bölgeleri) Deniz Ticaret Odası İzmir Şubesi Yönetim Kurulu Başkanı Öztürk, gemi yapım sektörüne de dikkat çekerek şunları vurguluyor: “Denizcilik Genel Müdürlüğü’nün verilerine göre 2019’da Türk sahipli gemi filosu 1484 adet ve 28,6 milyon Dwt, Türk bayraklı filo ise 457 gemi ve 6,83 milyon Dwt’den oluşuyor. Çok net olarak bir kez daha ifade etmek isterim ki, Türk bayraklı ve Türk sahipli gemi filomuzu ivedi olarak büyütmemiz gerekiyor. Bu adım ülkemizin deniz taşımacılığında söz sahibi olması, sanayimizin ve ihracatımızın rekabet gücünü artırması açısından son derece önemlidir. Olağanüstü bir gelişme yaşanmaz ise 2021’de denizcilik piyasasının iyi bir dönem geçireceğini ifade edebilirim. Salgının yavaş yavaş kontrol altına alınması ve yeni siparişlerle gemi piyasasında arz-talep dengesinin sağlanması ile denizyolu taşımacılığının olağan akışına girmesini bekliyoruz. Ancak 2008 krizinden bu yana denizcilik sektöründe mali probleme neden olan çok düşük navlunlara dönülmesi beklenmiyor. Altyapı yatırımları ve gümrük düzenlemeleri ile lojistik performansımızın güçlendirilmesi, gemi filomuzun gençleştirilip büyütülmesi, denizcilik sektörümüzün ve limanlarımızın kümelenmesi, kombine taşımacılığın öne çıkarılması, taşıdığımız ürünlerin katma değerini artıracak üretim dönüşümünün sağlanması ülkemizin atması gereken başlıca adımlardır.”
Umut veren gelişmeler…
Denizcilik sektörümüzün dinamosu kabul edilen gemi ve römorkör inşa alanındaki son haberler de oldukça sevindirici. Örneğin sektörün duayen ismi Altay Altuğ’un kurduğu Uzmar Tersanesi, ek yatırımlarla kapasitesini yüzde 95 artırdı. Yönetim Kurulu Başkanı A. Noyan Altuğ’un açıklamasına göre Brezilya’dan yeni siparişler alındı. Uzmar, Kanada’dan Norveç’e, Danimarka’dan Kuveyt’e kadar başarılı çalışmalarını sürdürüyor. Bu konuya önümüzdeki haftalarda daha geniş değineceğim. Bir başka güzel haber ise İstanbul’dan… Gemi, Yat ve Hizmetleri İhracatçıları Birliği’nin verilerine göre bir önceki yılın aynı dönemine kıyasla yüzde 280 artışla yaklaşık 110 milyon dolar tutarında ihracat gerçekleştirildi. GYHİB Yönetim Kurulu Başkanı Cem Seven, başarılarının sırrını yüksek teknolojiye ve yenilikçiliğe bağlıyor. Umut veren bir başka sıcak bilgiyi daha aktaracağım. Sektörün küresel yıldızlarından Sanmar’da Britanya Kolombiyası için 5 römorkör inşa etmek amacıyla sözleşme imzaladı. Sözün özü, zorluklar elbette olacak ancak deniz ticaretindeki başarılarımız artarak devam edecek. Emeği geçenlerin hepsini kutluyorum. Tüm denizcilerimizin pruvası neta, rüzgar kolayına olsun. Değerli okurlar, sektörle ilgili gelişmeleri ülkemizin denizcilik platformu olan Milliyet Cumartesi Mavi Dünya köşesinde ve gazetemizden takip edebilirsiniz. Görüş ve önerilerinizi info@hakanatis.com adresine iletebilirsiniz.