Mutfakta araç geliştiren bilge!
Otomotivin öncülerinden birini tanıtacağım bugün... Kendisi ilk otomobilini evinin mutfağında geliştirdi, hatta ortalığı mahvettiği için eşinden “fırça yedi.” Ürettiği “öncü” ise, halen müzede sergilenen en eski otomobillerden biri...
Otomotiv dünyası adeta “dipsiz bir kuyu” desem, başım ağrımaz. Zira gerçekten de internette ya da yeni okuduğum bir makale ya da kitapta, her geçen yeni bir şeylere rastlayıp, “Hadi yaaa, yoğ artıkhhh!” gibi ünlemlerin kontrolsüzce ağzımdan dökülüverdiğine şahit oluyorum. Şunu rahatlıkla söyleyebilirim ki, “yeni şeyler”den kastım, tanıtılan bir yeni model ya da artırılan beygir gücü değil... Otomotivin anlatılmamış ya da pek bilinmemiş hikâyelerinden bahsediyorum. Okur okumaz, öğrenir öğrenmez de ilk fırsatta size aktarıyorum tabii. Değerimi bilin yani, ona göre...
Bugün bahsedeceğim otomotiv “öncülerinden” biri... Ama sadece otomobil anlamında mı? Aynı zamanda otomobillerde bugün bile kullanılan bazı materyallerin bulunması da, yine ona “rahmet okutacak” cinsten... Mesela, tungsten ile krom, çelik ve çeliği karıştırarak otomobil parçalarında kullanılacak paslanmaz, yüksek ısılara dayanıklı hafif alaşımlar ortaya çıkarması gibi... Üstelik ailesinin itirazlarına rağmen temel eğitim sonrası okulu bırakıp çalışmaya başlayan, ancak 19 yaşında eğitimine kaldığı yerden başlayıp kimya, metalürji, biyoloji konusunda uzmanlaşan Elwood Haynes’ten bahsediyorum. Muhtemelen “Yemin ederim hiç duymadım!” diyecektiniz ama şimdi duydunuz artık.
Küçükten beri yaratıcı
1857 yılının Ekim ayında dünyaya gelen Haynes’in kartviziti, tahmin edebileceğiniz üzere hayli kalabalık. Amerikalı mucit, metalürjist, otomotivin öncülerinden, girişimce ve sanayici... Yukarıda saydığım buluşlarının yanı sıra ABD’nin seri üretime uygun ilk otomobil tasarımlarını yapan, otomobil üretimi de gerçekleştiren Haynes, benim dikkatimi, ürettiği otomobili müşterisine eliyle teslim etmek için 1600 km direksiyon salladığını okuduğumda çekmişti. Nitekim Ashley A. Webber adlı New York’lu bir doktor, dayanıklılığı kanıtlanmayan bir otomobil almak istemediğini söylemişti. Haynes ve ortaklarından Edgar Apperson, aracı ürettikleri Kokomo’dan Webber’in New York’taki evine kadar kullanarak götürmüşlerdi. Arada yağmurlara da yakalanan ikili, bir ay ve 1600 km’den sonra aracı teslim etmişti. Bu seyahat, ABD’de otomobille yapılan ilk uzun yol seyahati olarak da tarihe geçmiş, ikili bundan sonra ürettikleri otomobillere tavan takmaya da karar vermişti.
Adam olacak Haynes, başka şeyinden değil, icatlarından belliymiş... Zira ilk aracını, hurda demiryolu araçlarından topladığı parçalarla imal etmiş ve onunla (bir demiryolu yetkilisi bunu fark edip, imha etmesini söyleyene kadar) demiryollarında gezintiler yapmış.
15 yaşında metalürji ve kimyaya ilgi duymuş, bakır, bronz ve demir ile çeşitli deneyler yapmış. Eğitimci ve aynı zamanda dindar olan babası, oğlunun alkole alışmaması için eğitime yönelmesi gerektiğini düşünüyordu. Kazandığı ilk büyük parayla, oğluna, onun ilgi alanına girebilecek bir okul önerdi. Sonuçta bir dönem demiryollarında çalışan, kilise korosunda şarkı bile söyleyen Haynes, Johns Hopkins Üniversitesi ve Worcester Politeknik’te okur. Ardından Indiana Doğalgaz şirketine girer. Burada ilk kez gaz boru hatlarının oluşturulması öncülük eder, bu hatlarda donma yaşanmasını önlemek için gazın sudan arındırılması yöntemini bulur.
Eşinden ültimatom geldi!
Bu sırada “atsız araba” konusuna kafa yormaya başlar. Önceleri kafasındaki aracın, o dönem moda olan buhar gücü veya elektrikle çalışmasını düşünen Haynes, benzinli motoru tercih eder ve Stintz şirketine aslen küçük teknelerde kullanılan bir motor sipariş eder. Bu motor evine teslim edilir ve Haynes, motoru tasarladığı araca “mutfakta” takıp, çalıştırır. Ancak motor çok sarsıntılı çalışır ve onu durdurana kadar hem otomobile hem de mutfağın zeminine ciddi zarar verdiği gibi evi duman içinde bırakır.
Haynes, karısının mutfağa bir kez daha zarar vermesini istemediğine ilişkin “ültimatomu” üzerine, Elmer Apperson’la anlaşır ve atölyesinde kendisine bir yer vermesini ister. Atölye kapandıktan sonra çalışmak zorundadır ve Elmer ile Edgar Apperson kardeşlere kendisine yardımcı olmaları karşılığında saatte 40 sent öder. Araçta kendi geliştirdiği dayanıklı malzemeleri kullanır. 1894’te Haynes, iki kardeşle birlikte Haynes-Apperson Automobile Company adlı şirketi kurar. Bu, aynı zamanda Amerika’nın ilk kar eden otomobil üreticisi olacaktır. İlk otomobili “Pioneer”, aynı yıl yollara çıkar, 1896’da şirket 2-3 haftada bir yeni otomobil üretir hale gelir. Siparişler artınca Kokomo’da fabrika kurulur ve üretim, 1901’de yılda 240 aracı bulur. Haynes-Apperson otomobilleri uzun yolculuklar ve dayanıklılık yarışları için çok uygundu. Haynes’in geliştirdiği teknolojiyle rakiplerine fark atan çekişe sahip otomobilleri, sayısız ödüller kazanıyordu. Haynes-Apperson’ın en son modeli, 3 ileri vites kutusu ve şişme lastikleriyle 40 km/s hız yapabiliyordu. Daha sonra ortaklarını kaybedince, şirketin adını 1905’te Haynes Automobile Company olarak değiştirir.
Bu arada yeni bulduğu dayanıklı alaşımları üretmek için bir şirket daha kurar ve 1. Dünya Savaşı’nda ciddi siparişler alır. Artık milyonerdir. Patentlerini American Paslanmaz Çelik Şirketi’ne hisse karşılığı satar ve yönetim kurulunda yer alır. Haynes International olarak gelişen şirketi, ekonomik durgunluk zamanında iflas eder.
Bir ara politikaya atılıp, başarısız olan Haynes, ardından evinde çalışmalarına devam eder, genç yeteneklere yardımcı olmaya çalışır. Ancak otomobil şirketinin iflas etmesinin ardından ciddi borca girer, servetinin çoğunu kaybeder. 1925 yılında da hayatını kaybeder. Ancak o, halen “Amerikan otomotivinin babası, öncüsü” olarak anılıyor. 1910’da ABD hükümetine bağışladığı “Pioneer”, halen Ulusal Amerikan Tarihi Müzesi’ndeki en eski ikinci otomobil olarak sergilenmekte.