Los Alamos

       Son yazımda globalleşmenin başka bir yüzünden, turizm alanındaki globalleşmeden söz etmiştim. Son on gün boyunca ben de eşimle birlikte turistik bir gezi yaptım ve ABD 'nin batı yakasına gidip, onlarca yıldır görmediğim insanları ve yerleri ziyaret ettim.
Bundan onbir yıl kadar önce, Japonya'nın Hiroşima kentine gitmiş, Barış Müzesi 'ni gezmiş; Barış Parkı 'nda atom bombası gazilerinin, parkı ziyaret eden genç kuşak mensuplarına, o korkunç günü anlatmalarına tanık olmuştum. ABD gezimin ilk durağında, Hiroşima ve Nagazaki facialarının hazırlandığı yere, ülkenin güneybatısında, Meksika sınırında yer alan New Mexico eyaletinin küçük Los Alamos kentine gittim.
Oraya gitmemin esas sebebi, Hiroşima'nın "öteki ucu" nu görme merakı değildi. Esas amacım, bundan tam 36 yıl önce, bir AFS bursu ile California'ya gidip, yanında bir yıl geçirdiğim ve sıcak ilişkiler kurduğum ailenin çocuklarından birini, Amerikalı "kız kardeşim" Jackie 'yi ziyaretti.
Los Alamos'un, ilk atom bombalarının yapıldığı ve denendiği yıllardaki gizem ve gizliliği tabii kalmamış. Yine de Jackie'nin fizikçi eşi Bob, yıllardır çalıştığı laboratuvarları gezebilmem için gerekli izni koparamadı. Zira, Los Alamos laboratuvarlarındaki çalışmalar hala yüzde 60 - 70 oranında "askeri amaçlı", yani nükleer silahların geliştirilmesiyle ilgili. (Bob'un anlattığına göre, ABD'nin denemeleri yasaklayan anlaşmayı imzalamış olması, bu çevrelerde büyük bir "sıkıntı" yaratıyormuş. Çünkü bomba üreticileri, ürünlerini sınama fırsatı bulamıyormuş.) Çalışmaların geri kalanının, tıp ve uzay araştırmaları gibi, nükleer teknolojinin "barışçı" kullanımlarıyla ilgili olduğunu, Bradbury Bilim Müzesi 'ni gezerken, ayrıntılarıyla öğrendim.
16 Temmuz 1945'te ilk atom bombasının denendiği Jornada del Muerto (Ölüm Yolculuğu) adlı çölün de yer aldığı New Mexico'nun güney kesimlerinden çok farklı olarak Los Alamos'un da bulunduğu kuzey ve dağlık kesimleri, ormanlarla kaplı volkanik araziler. Koca ABD'nin (haklı olarak) doğa itibarıyla en güzel yerlerinden biri sayılan Los Alamos'u gezerken, buranın dünyadaki en büyük kötülüklerden birinin beşiği olduğuna inanmak çok zordu.
Belki bana öyle geldi, ama sanki Los Alamos hala bir "vicdan azabı" içindeydi. Sık sık nükleer silahlara karşı olan Amerikalıların gösterilerine sahne olan kentteki Bilim Müzesi'nde dağıtılan broşürde, "Atom bombasını kullanmak zorunda kaldık, çünkü saldıran taraf Japonlardı; teslim olmaya razı değillerdi; savaş devam ettiği sürece her gün binlerce insan ölüyordu; bomba öldürdüğü insanlardan çok daha fazlasının canını kurtardı" deniyordu. Müzeyi ziyaret edenlerin izlenimlerini not ettikleri defteri karıştırdığımda aynı argümanlarla karşılaştım. Atom bombasını geliştiren Yahudi asıllı bilim adamlarının bombanın, Almanya teslim olduktan sonra, Japonlara karşı kullanılmasına karşı olduklarını da orada öğrendim.
Los Alamos ziyaretimin, Hindistan 'ın üst üste 5 atom bombası denemesi yapmasından birkaç gün sonraya rastlaması tuhaftı. "Açlıktan nefesi kokan" Hindistan'ın "büyük devlet" olduğunu ispat için nükleer silah sahibi olmakta ısrar etmesini anlamak kolay değildi. Bir Hindu milliyetçisi ve (azami programında) Müslümanların "hukukunu" ellerinden alma niyetlisi olan çiçeği burnunda Başbakan Atal Bihari Vajpayee 'ye bombayı kazandıran kişinin Avul Pakir Jainulabdeeen Abdul Karam adlı, Hindistan'ın 120 milyonluk Müslüman azınlığına mensup ve Tamil kökenli bir fizikçi olduğunu gazetelerde okumak ise hayli sarsıcı oldu.
Hindistan'ın Hindu köktendincisi başbakanı, inşallah bu "İslam bombası" nın hayrını görmesin!


Yazara E-Posta: salpay@phoenix.princeton.edu