'Franchising' gözaltında

Osman ULAGAY

Franchising yoluyla az sermayeyle kendi işlerine sahip olan küçük girişimciler ana firmalara karşı haklarını savunuyor
Franchising 1970'lerde ortaya çıktı. Yiyecek ya da giyecekten elektronik tamir hizmetlerine kadar çeşitli alanlarda büyüme potansiyeli olan ama büyüme hızına yetişemeyen firmalar, değişik bölgelerde isim haklarını münferit yatırımcı/işletmecilere kiraladı. Bu işletmeciler ana firmanın çalışma ilkelerine uymayı ve düzenli olarak belirli bir 'royalty' ücreti ödemeyi kabul etti. Böylece ortaya McDonald's ya da 7 - Eleven gibi hızla büyüyen ana firmalar ile bunların 'franchise'ları (ya da onaylı şubeleri) olan küçük işletmeler çıktı.

Şimdi, ana firmalar tarafından kandırıldıklarını savunan bazı franchise sahipleri ana firmalarını dava ediyor. Franchise sahiplerinin şikayetlerinin başında, ana firmanın şubelerin tahmini cirolarını yüksek göstermesi, tek bölgede fazla sayıda şubeye izin vermesi ve yaptığı kontratlarla şubelerin kar etmelerini engellemesi geliyor.
Avukatların da yavaş yavaş franchise sahipleriyle ilgilenmeye başlamasıyla küçük işletmelerin kazandığı davalardan biri, bir grup Kuzey Carolina'lı franchise sahibinin Meineke İndirimli Egzoz Dükkanları'na açtığı dava. Reklam vermek için ayırdığını söyleyerek işletmecilerden para toplayan ana firmanın bu parayı cebe attığına karar veren mahkeme mart ayında Meineke'yi 601 milyon dolar ödemeye mahkum etti.
Kasım ayında ise, Türkiye'de de faaliyet gösteren Mail Boxes Etc. adlı şirket kendisine dava açan 33 eski şube sahibiyle mahkeme dışında 5 milyon dolara anlaştı. Ancak şirket, "şubelerin başarı şansını gerçeğin çok üzerinde gösterdiği" iddiasını kabul etmediğini vurgulayarak franchising ile küçük girişimcilere "müthiş zengin" olmak için çok iyi bir fırsat verdiklerini savunuyor.

Dünyada en çok şubesi olan firmalar (eylül 1996)

McDonald's16.796
7 - Eleven12.835
Subway12.300
Kentucky Fried Chicken8.187
Burger King7.506
Pizza Hut7.200
Radio Shack6.600
Century 216.000
Jani - King5.545
Dairy Queen5.347

Franchising alanında sık yapılan bazı yanlışlar var ki, bir markanın bir ülkedeki geleceğini belirliyor. Türkiye pazarına girip de, pek çoğumuz ismini bile duymadan burayı terk eden Jani King (ticari temizlik sistemleri), Baskin Robbins (dondurma) ve Dairy Queen (süt ürünleri) bu yanlışların kurbanlarından birkaç örnek. İlk sayısı ekim ayında çıkan Franchise Magazin sık yapılan hatalardan bazılarını şöyle açıklıyor:
* Partner (master franchisee) seçerken yeterli araştırma yapmamak
* Konsept ya da marka için pazarda yeterli talep olup olmadığını araştırmak
* Pazarın kendine özgü özelliklerinin araştırılması için yeterli kaynak ayrılmaması
* Ana firma tarafından partnere sürekli destek verilmemesi
Yayın yönetmenliğini Mustafa Kolcu'nun yaptığı, girişimciye yol açmayı hedefleyen Franchise Magazin iki ayda bir, Türkçe/İngilizce olarak yayınlanacak.


KOBİ'lerin en büyük sıkıntısının iç pazarda pazarlama, dış pazarda ise bilgi eksikliği olduğu ortaya çıktı. KOBİ'ler bu gibi sorunlarının çözümü için örgütlenmeleri ve genel durumdan haberdar olmaları gerektiğine inanıyor.
Çukurova Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hüseyin Özgen ile Niğde Üniversitesi Araştırma Görevlisi Selen Doğan tarafından 1.300 KOBİ arasından seçilen 75 işletme ile gerçekleştirilen araştırmaya göre KOBİ'lerin %69'u özsermaye ile, %20'si banka kredisiyle, %7'si ise ortak alarak kurulmuş. KOSGEB tarafından "KOBİ'lerin Uluslararası Pazarlara Açılmada Karşılaştıkları Yönetim Sorunları ve Çözüm Önerileri" adıyla yayınlanan araştırmaya göre bu işletmelerin %90'ı büyümeyi düşünüyor.
KOBİ'lerin büyümeyi düşünmelerinde önde gelen nedenler pazar payını artırmak, ihracat yapmak ve işletmenin devamlılığını sağlamak. Büyümeyi düşünmeyenler ise finansman yetersizliğinden ve büyümenin getirdiği risklerden şikayetçi.
Araştırmanın diğer sonuçlarından bazıları şöyle:
* KOBİ'ler uluslararası pazarlarda teknolojik ve uluslararası değişimi, kalite - teknoloji eksikliğini ve satış - yönetim sorunlarını kendilerine engel olarak görüyor.
* Araştırmayı yanıtlayan KOBİ'lerden sorunlarının çözümü için Halkbank'ı seçenler %25'i, KOSGEB'i seçenler ise %20'yi oluşturuyor. İşletmelerin %30'u ise bu kuruluşlardan hiçbirini kullanmadıklarını ya da bu kuruluşlardan haberdar olmadıklarını belirtiyor.
* KOBİ'lerin yönetim sorunları öncelikle pazarlama, personel temini, finansman ve Ar - Ge konularında görülüyor.
* İhracat için en büyük engel dış piyasalar hakkında bilgi eksikliği ve bürokrasi.
* Araştırmaya katılan KOBİ'lerin sadece %35'i profesyonel yönetici istihdam ediyor. Profesyonel yönetici istihdam etmemek için önde gelen nedenler arasında yöneticinin işletmeye sahibi kadar bağlı olmayacağı inancı ve maliyetlerin yüksek olması var.
KOBİ'lerin sorunlarına çözüm arayışında önerileri sorulan sahip/yöneticiler ise (1) birleşmeleri ve örgütlenmeleri gerektiğini, (2) kendilerine yardımcı olabilecek kuruluşlar konusunda bilgilendirilmeleri gerektiğini, (3) ihracat için finansman ve bilgi desteğine ihtiyaç duyduklarını, ve (4) bu gibi araştırma - çalışmaların yayınlanmasıyla genel durumdan haberdar olmak istediklerini belirttiler.

%32gerekli eğitime sahip
%25rasyonel karar alabiliyor
%16esnek düşünüyor
%16dinamik
%6objektif bakıyor


Aralık 1994 tarihli "İhracata Yönelik Devlet Yardımları Kararı"nın, istihdama yol açma ve eğitim yardımları hakkında uygulama tebliği en sonunda yayımlandı.
Yaklaşık üç yıldır reklamı yapılan ve "yürürlükte olduğu" her fırsatta gündeme getirilen istihdama yol açma ve eğitim yardımları KOSGEB - İGEME - Dış Ticaret Müsteşarlığı işbirliğiyle yürütülecek.
Uygulama tebliğine göre eğitim yardımından 1 - 200 işçi çalıştıran KOBİ'ler, sektörel dış ticaret şirketleri ve bu şirketlerin ortakları yararlanabilecek. Eğitim yardımı talebinde bulunanlar KOSGEB'e başvuracak, onaylanan konularda verilecek eğitim programları KOSGEB tarafından uygulanacak. Bir yılı geçmeyen eğitim harcamalarının %50'si yardım kapsamında ödenecek.
İstihdama yol açma yardımından ise 1 - 50 işçi çalıştıran imalatçı küçük sanayiciler nitelikli eleman istihdam etmek amacıyla yararlanabilecek. İşletmeler bünyelerinde bulunmayan mühendis, işletmeci ya da özel uzmanlık sahibi eleman istihdam etmek istediklerinde elemanın ilk 6 aylık maaşının %70'i desteklenecek. Bu yardım için de başvurulması gereken kurum KOSGEB.


Amerikalı danışman Larry Farrel, 17 - 18 ekim tarihlerinde İstanbul Çırağan Oteli'nde "Searching for the Spirit of Enterprise - Girişimcilik Ruhunu Aramak" başlıklı bir seminer verecek. 21'inci yüzyılda, büyük şirketlerin yerlerini girişimcilik ruhu taşıyan şirketlere bırakacağını savunan Farrel'ın "Searching for the Spirit of Enterprise" adlı kitabı, dünya çapında girişimcileri ve hızla büyüyen şirketlerini araştıran ilk eser.
"Modası geçmiş girişimcilik"in savunucusu Farrel'ın semineri özellikle hızlı büyümenin sorunlarını aşmak ve şirkete tekrar girişimci ruhu kazandırmak isteyen yöneticilere yönelik. İki günlük Larry Farrel semineri hakkında ayrıntılı bilgi için organizasyonu yapan Yürekli Danışmanlık'ı (212 - 233 58 48) arayabilirsiniz.


Köşemizde geçen hafta yer alan, KOSGEB'in web sitesiyle ilgili haber oldukça dikkat çekti. İçeriğinin yanı sıra, dikkat çekme nedenlerinden biri de girişimciler için çeşitli atılım fırsatları sunduğu belirtilen bu web sitesinin açık adresinin haberde bulunmamasıydı. Girişimcilerin birçoğu, "KOSGEB'in web adresi olsa olsa şöyle olur", diye tahminler yürüterek kurumun web sitesini bulmuş olabilir ama biz yine de bu adresi ilgilenenler için yayınlayalım: www.kosgeb.gov.tr



Yazara EmailO.Ulagay@milliyet.com.tr