Türkistan...

PAZERTESİ günleri kitaplar hakkında yazıyorum ya... Bugün, Özbekistanlı muhalif lider Muhammed Salih'i yakından ilgilendiren bir kitaptan bahsedeceğim.
Prof. Timur Kocaoğlu'nun yayımladığı "Türkistan'da Yenilik Hareketleri ve İhtilaller: 1900 - 1924" adlı Türkçe, Özbek Türkçesi, İngilizce ve Rusça bilimsel makalelerden oluşan 'çok dilli' bir eser...
Türki toplumlar üzerine bilimsel araştırmalar yapan SOTA vakfı tarafından yeni yayımlandı: Stichting SOTA, Postbus 9442, Hararlem 2003 LP, Netherlands.
Yayıncı Prof. Kocaoğlu, Koç Üniversitesi Türk Dili ve Orta Asya Araştırmaları Bölümü'nde öğretim üyesi...
1921'de kurulan Buhara (Özbek) Milli Hükümeti'nin Cumhurbaşkanı Osman Hoca Kocaoğlu'nun anısına yayımlanmış... Prof. Timur Kocaoğlu'nun babası.
Bugünkü Özbekistan'ın nüvesini oluşturan Buhara Cumhuriyeti'nin bayrağı, yeşil ve kırmızı zemin üzerinde sarı ay yıldız...
* * *
ÇÜNKÜ, Buhara Cumhuriyeti'nin kurucuları, çoğu İstanbul'da okumuş, 'Türkçülük' ve modernleşme fikirlerini ifade eden "Ceditçilik" (Yenileşme) hareketini benimseyen "Genç Buharalılar" idi.
Ay yıldız, bilinçli bir Türklük - Ceditçilik tercihi idi.
Buhara Cumhurbaşkanı Osman Hoca, ilk konuşmasında "hürriyet ve istiklal... milli iradenin hayatın her sahasına hakim olması" gibi kavramları vurguluyor. (Sf. 25)
Mustafa Kemal ve arkadaşlarıyla bu kavram birliğinde, bütün Türk camiasında aydınlar arasındaki Ceditçi akımın oluşturduğu yeni kültürün rolü büyüktür.
Azerbaycan'da da Resulzade aynı kavramlarla konuşuyor, yine ay yıldızlı bir bayrakla istiklal ilan ediliyordu.
Buhara Cumhuriyeti Bolşevikler tarafından yıkıldıktan sonra Osman Hoca Türkiye'ye yerleşmiş ve Yeni Türkistan dergisini çıkarmış, 1968'de İstanbul'da vefat etmiştir.
Türkistan, bütün Orta Asya Türklüğünü kapsayan tarihi ve kültürel bir terimdir.
* * *
KİTAP büyük boy 500 sayfa; konu başlıklarını vermeye bile yerim yetmez.
Anadolu'daki Milli Mücadele'ye "Lenin'in yaptığı yardım" meselesinden bahsedeyim... Kitapta Prof. Mehmet Saray'ın anlattığına göre, bu yardımın temelinde, Osman Hoca'nın önderliğinde Özbeklerin Türkiye için topladığı 100 milyon altın vardır. Buhara Meclis'inde, alkışlarla, Türkiye lehine sevgi gösterileriyle, ittifakla kabul ediliyor.
Bir Buhara (Özbek) heyeti Ankara'ya gelerek Mustafa Kemal Paşa'ya tarihi bir Kuran ile üç tarihi kılıç armağan ediyor. Mustafa Kemal onlara "Karındaşlarım" diyor. Kılıcın birini kendisi alıyor, ötekini İsmet Paşa'ya veriyor. İkisinin bellerinde kılıçlarla cephede çekilmiş olan ünlü fotoğraftaki kılıçlar, bu kılıçlardır.
Üçüncü kılıç için Mustafa Kemal, "İzmir'e giren ilk komutana vereceğim" diyor. (Sf. 339 - 344)
Kitapta Japon Prof. Hisato Komatsu'nun "Üç Ceditçi ve Değişen Dünya" başlıklı makalesi çok önemli: Kırımlı önder İsmail Gaspıralı'yı, Kazanlı modern İslamcı Abdurreşid İbrahim'i ve Özbekistanlı 'Türkçü' düşünür Abddurrauf Fıtrat'ı anlatıyor. Stalin'in 1936'da kurşuna dizdiği Abrurrauf Fıtrat, Muhammed Salih'in manevi hocasıdır.