Ermenistan’ın saldırısının ardından işgal altındaki topraklarını kurtarma harekâtına başlayan Azerbaycan’ın haklılığını destekler görüntüdeki Rusya’nın havası, birden değişti. Moskova’dan çıkan ateşkes kararı için her ne kadar geçici, insani amaçlı denilse de Azerbaycan açısından fazlasıyla gönülsüz bir durum olduğu ortada. Çünkü BM ve Rusya’nın dahi defalarca Dağlık Karabağ Azerbaycan toprağı demesine rağmen konu yine sürüncemeye bırakıldı. Açıkçası haklı, hakkını yine alamadı. Evet, ateşkes için öngörülen sürenin bitiminde yeni hareketlenmeler olabilir, ilk dakikadan itibaren sivilleri hedef alma alçaklığına devam eden Ermenistan bunu zorluyor zaten ama öngörüler daha çok masada havanda su dövmeye odaklı gibi. Dolayısıyla ne olacak şimdi kadar en başlardaki Ermenistan güç dengesini bile bile bu çılgınlığı neden yaptı sorusu da geçerliliğini koruyor. Hele de gelişmelerin Rusya’nın kontrolünde yaşandığı dikkate alındığında. Dün bu konuyu bölgeyi en iyi bilenlerden ve başta Bakü-Tiflis-Ceyhan projesi olmak üzere o yıllarda gerçekleştirilen çabalarda yer alan Türkiye’nin Azerbaycan’daki ilk diplomatı, Süleyman Demirel’in Dışişleri Danışmanı Mehmet Ali Bayar’a sordum. Öncelikle de Rusya’nın tavrını. Yanıtı şuydu:
“30 yıldır bilinen hadise oradaki olayın daima arka planında belirleyicisi, kışkırtıcısı, dizaynırı Rusya’dır. Maalesef bu bir gerçeklik. Rusya kontrol tablosuna, paneline baktığında nerede hangi düğmeyi oynatacağını iyi bilir.”
Nasıl yani?
“Ermenistan’da bir takım şeyler, değişim oldu. Bunları, Beyaz Rusya veya Belarus’taki hadiseleri biraz yakın okumak lazım. Önce Ukrayna ve Gürcistan’da yaşananlara da bakmak lazım. Bu işleri boşlukta değerlendirmek mümkün değil. Ermenistan batıya ve ABD’ye yaklaşarak Rusya’nın yörüngesinden uzaklaşmaya çalışıyor. Yani bilinen Saakavaşvili’nin yaptığı, denediği yollar. Bu Rusya açısından tolere edilebilecek bir şey değil. Çünkü o zaman elindeki çok önemli stratejik bir koz gider. Yani Ermenistan gerçekten Rusya’nın yörüngesinden çıkıp birde Gürcistan’ın denediği yola giderse ve başarırsa zor bir iş ama Rusya asla buna izin vermez. Ayrıca Paşinyan Rus firmaların ki bunların hepsi devlet firmaları başında da Putin’in adamları var aldığı bayağı yüklü işleri iptal etmiş. Bunlar yeni nükleer santral ya da bazı enerji yatırımları gibi milyarlarca dolarlık işler. Yani eski yönetimle Rusya arasındaki yerleşik ilişkilere çomak sokmuş. Tabii oralarda ABD’nin, Fransa’nın parmağı da vardır. Arka planda bir de böyle durum var yani. Bunlar da Putin’i rahatsız etti.”
Bu olayın alevlenmesinde Rusya’nın parmağı var anlamına mı geliyor?
“Var,hiç tereddütüm yok. Ermenistan ile Rusya arasında bir seri askeri anlaşma var. Bunun en sonuncusu yanılmıyorsam 2013’de imzalandı ve en üst noktaya geldi. Bu ilişkiler istihbarat servisleri ve askeri güçler anlamında son derece girift. Dolayısıyla Rusya’nın haberi olmadan Ermenistan’da kimse ABD’nin ve batının isteğiyle, dürtüsüyle bu işi yapamaz. Rusya’nın oradaki pozisyonu çok sağlam. Ha Rusya ne yapmıştır göz yummuştur. Paşinyan’ın eğilimini görünce yürüsün bakalım demiştir. Azerbaycan’ı da cesaretlendirici bir iki tane açıklama yaptı. Şimdi de masaya oturttu. Rusya zaten Bakü çevresine yapılan saldırılara rağmen Ermenistan toprağına yürümesine izin vermiyor. Çünkü böyle bir durumda işin kendi kontrolünden çıkacağını ve bunun gerçekten bir dünya meselesi haline geleceğini görüyor. Onun için bu sorun yine, mevzi, bölgesel dondurulacak ama o sırada oynayan bir iki taş da Rusya’nın kendi pozisyonunu daha sağlam aldığı bir şey olacak.”
Peki ya bundan sonraki olası gelişmeler? Azerbaycan hakkı olanı alacak mı? Bayar, devam ediyor:
“Rusya masaya oturup kendi siyasal prestijini, diplomatik ağırlığını koydu, bundan sonra bu iş onun belirlediği hudutlar içinde gelişir. Çatışmalar sürebilir bir iki yer daha alınır. Yani sahada Ermenistan’daki rejimi değiştirecek, Ermenistan’ı yeniden uslu çocuk haline getirecek bir takım düzenlemeler için sahada bazı taktiksel şeyler olur. Cebrail’den biraz daha ileri gitme Agdam’ı geri alma gibi. Ha bunun arasında Azerbaycan aldı başına gidiyor dedirtecek hadise Laçin koridorunu geri almasıdır, Şuşa’yı geri almasıdır. Bunlar sadece Kafkasya’daki değil Orta Asya’daki dengeleri de değiştirebilecek büyük tektonik hadiselerdir Rusya buna izin vermez. Ermenistan ne olur? Ermenistan şu anda zor durumda, rezil oldular, içerde halk anlayacak ki Paşinyan falan macera, zaten bugün, yarın orada bir hükümet değişikliği bana göre mukadder. Bir darbe olur Paşinyan’da Gürcistan’da Saakaşvili’nin kaçtığı gibi bir yerlere kaçar kaçabilirse. Bunlar olur yani. Yoksa Dağlık Karabağ’ı yeniden Azerilerin toprağı haline getirecek bir büyük hareket beklemem. Bir takım yerlerin geri alınmasını sağlar yeni cephe çizgisi çıkar bir 10 yılda öyle idare eder ama Ermenistan’ı daha fazla rencide edecek bir ilerlemeye izin vermez.”
Putin’de orası Azerbaycan toprağı diyor ama?
“O zaten statüko… Yani Putin diyor ki ben uluslararası statükoya veya hukuku değiştirecek bir şey yapmıyorum. Ama ortada bir fiili durum da var, bu fiili durum çok riskli çok tehlikeli, saatli bomba gibi herkes çok dikkat etmeli bende bunun farkındayım ve buradayım merak etmeyin mesajı da veriyor. Yani Dağlık Karabağ sorununu böyle devam etmeli. Statüko bozulmamalı zaman zaman bu iş alevlenmeli, alevlendikçe Rusya yeniden masaya oturmalı, tarafları oturtmalı ve herkese göstermeli ki burada benim borum öter diye kullanıyor.”
Rus oyunu var yani?
“Tamamen öyle. Ukrayna’da, Gürcistan’da olan için söylemiyorum. Oralarda batının, ABD’nin hakikaten belirleyici stratejik hareketleri oldu ama onları da bozdu. Oraları öyle bozan Rusya Dağlık Karabağ’da bir batı parmağına izin verir mi, mümkün mü?
Dağlık Karabağ’da daima bir Rus senaryosu var, sonunda senaryoyu Rusya yazıyor.”
