Ayakta kalmak için nereden başlamalı?

Yerle bir olan deprem bölgesini yeniden ayağa kaldıracak temel unsurlardan biri olarak görülen kadın kooperatiflerinin büyük desteğe ihtiyaçları var.

Kadın kooperatiflerini bir “kadın mucizesi” olarak görenlerdenim. Son yıllarda zincirler kırılmış, kadınlar en ücra köylerde bile ekonomik güçlerini kazanmaya başlamışlardı. Maalesef yaşadığımız deprem felaketi, hayatları yok ederken mutfak kültürümüzü de yarınlara taşıyacak bu kooperatifleri derinden sarstı. Şu anda çoğu, evleri gibi gördükleri, hayatlarının merkezinde yer alan kooperatif binasına giremiyor, üretim yapamıyor. Her şeye rağmen yeniden yapılanma sürecini başlatmamız ve umutlu olmamız çok önemli. 

Ağın Kadınları Tarımsal Kalkınma Kooperatifi Samiye Genç öncülüğünde 28 kadın tarafından 2019’da kuruluyor. Ağın leblebisi, bademi, dut pekmezi, dut kurusu, domates kurusu, badem şekeri, sebze-meyve kuruları başta olmak üzere 50 çeşit doğal yöresel ürünü geleneksel yöntemle üretiyorlar. Türkiye’nin ilk kadın badem şekeri ustalarını çıkaran kooperatif daha fazla kadın istihdam etmek, leblebi tesisi kurma hayalleri içindeyken, deprem her şeyi alt üst ediyor. Şu anda erişte makinesine ve büyük bir üretim merkezine ihtiyaçları var.

Ağın Kadınları Tarımsal Kalkınma Kooperatifi

Asuman Cevahir Yazmacı’nın öncülüğünde kurulan Şanlıurfa Agro Kadın Girişimi Üretim ve İşletme Kooperatifi isot, isot reçeli, kurutmalık sebzeler, turşu çeşitleri, içli köfte gibi pek çok ürünü ülkenin her tarafına ulaştırıyor. Depremi daha hafif atlatmalarına rağmen, üretime devam edemiyorlar. Satış ve pazarlama ağları durmuş vaziyette.

2019’da Adana Kadıneli Kadın Girişimi Üretim ve İşletme Kooperatifi’ni kuran Zeynep Kırılmış, diğer kooperatiflerle birlikte 2020’de Adana Üreten Kadın Kooperatifleri Birliği’ni hayata geçirenler arasında yer alıyor. Depremle çalışmaları duruyor, yardıma koşuyorlar. Çorbalar yapılıyor, sandviçler dağıtılıyor. Şu anda salça ve reçel ağırlıklı ürünleri stokta. Satış desteğine ihtiyaçları var.

Kilis’te kurulan Kilizi Kadın Girişimi, salamura zeytin, zeytinyağı ve zeytinyağlı sabun üreten 80 ortaklı bir oluşum. Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin ilk kadın kooperatifi. Başkanı Hamide Polat, 6 Şubat’tan bu yana üretim yapmakta zorlandıklarını söylüyor.

Gaziantep’in İslahiye ilçesinde kurulan Yesemek Kadın Kooperatifi 18 çeşit ürünü birçok ile gönderiyordu. Depremin ardından üretim ve çalışmalar durdu.

Şanlıurfa Agro Kadın Girişimi Üretim ve İşletme Kooperatifi

Diyarbakırlı kadın üretici Şehadet Çitil 2016’da Sur ilçesinde evleri yıkılan kadınlarla üretime başlıyor. Salça, baharatlar, Karacadağ pirinci, Diyarbakır mercimeği, Cizre-Silopi tahini, Bitlis-Hizan kuru domatesi, Şemdinli-Çukurca maş fasulyesi üretim listelerinde. Deprem sonrası evi hasarlı olduğundan iş yerinde kalıyor ama çalışmayı bırakmıyor. Niyetleri Bitlis-Hizan’daki domates üretimlerini Hatay’a aktarmak.

Osmaniye’deki Düziçi Kadın Girişimi Üretim ve İşletme Kooperatifi, satış yerleri hasarlı olduğu için iptal durumda. Kooperatif Başkanı Rahime Yüksel, “Depremden daha az etkilenen bir ilçedeyiz, ama can ve mal kayıplarımız var. Herhangi bir yardım da almadık” diyor.

Türkiye’deki tek Ermeni köyündeki Vakıflı Köyü Kooperatifi reçeller, likörler, meyve şurupları ve nar ekşileriyle öne çıkıyor. 20 Şubat Samandağ ve Defne depremleri onları çok sarsıyor. Satış alanları kısıtlı. Şu anki en büyük zorlukları lojistik.

Hatay Hazek Kadın Kooperatifi Altınözü ilçesinde, yöresel gıda ürünleri ve el sanatları alanında üretim yapıyor. Kooperatif binaları hasarlı, mutfak araçları ise büyük zarar görmüş durumda. Hammadde ihtiyaçları da karşılanamadığı için üretim yapamıyorlar.

Nurcan Erdoğan Güvenç, Atmalı Kadın Girişimi Üretim ve İşletme Kooperatifi için 11 kadınla birlikte beş kavanoz reçelle yola çıkmış. Adıyaman’ın Besni ilçesindeki kooperatifin kahvaltı ve yöresel yemek konseptli bir mekânı var. Depremden sonra “Bir yanımız buruk ve gözyaşlarımız durmuyor” diyor Güvenç. En büyük ihtiyaçları ise bir üretim yeri.

Cennet Polat, Türkoğlu ilçesinde kendisi gibi girişimci yedi kadını bir araya getirerek Kahramanmaraş Mutlu Besin Tarımsal Kalkınma Kooperatifi’ni kuruyor. Maraş cips tarhanası, sumak ekşisi, pekmez gibi üretimle başlıyor çalışmaları. İhtiyaçlarını şöyle sıralıyor: “Ekilen buğdaylarımız gübrelenemezse ne un ne de tarhana yapabiliriz. Zayi olan ürünlerimizin yerine yenilerini koymalıyız ki yeniden üretime başlayabilelim.”

Malatya’da kurulan Battalgazi’nin Kalbi Kadın Kooperatifi kurutmalıklardan kayısı ürünlerine, pekmezden bilik ekmeğine, kömbeye ürün çeşitliliği ve meslek edindirme kurslarıyla öne çıkıyor. Depremle birlikte tüm faaliyetlerini askıya aldı. Bundan sonraki süreçte üyelerin barınma ve diğer ihtiyaçlarının karşılanması için destek bekliyorlar.

İyi planlama şart

Kooperatiflerde üretim ve satış durmamalı. Binaları çöktüyse ya da hasarlıysa bir şekilde güvenli ve ekipman açısından güçlendirilmiş işyeri ortamı sağlanmalı. Yeniden yapılanma süreci daha örgütlü bir tarım sistemine geçişin de başlangıcı olmalı. Ülkemizde bir yardım seferberliği başlamış durumda, fonlar ve pek çok kaynak devrede. Kaynakların doğru kullanılması, iyi yönlendirme ve planlama kadar resmî kurumların da konuya sahip çıkması şart. Yoksa bunca yılın mücadelesi ve birikiminden geriye sadece gözyaşı kalır.

Malatya Battalgazi’nin Kalbi Kadın Kooperatifi