İlan ettiği gün geldi! 'Fişi çekerse kripto para yatırımcıları da etkilenir'
Teknoloji alanında da yaptırımlarla karşılaşan Rusya, bir süredir üzerinde çalıştığı 'interneti dış dünyaya kapatma planı'nı devreye sokmaya hazırlanıyor. Peki bu ne anlama geliyor? Rusya internetin fişini çekecek mi? Tüm gözler 11 Mart tarihine kilitlenmişken, uzmanlar Rusya'nın küresel internet sisteminden kopmasından kripto para yatırımcılarının da etkileneceğini söylüyor.
Can Şişman / Milliyet.com.tr - Ukrayna-Rusya savaşının başladığı günden itibaren Batı dünyasından Rusya'ya pek çok yaptırım kararı alındı. Çok tartışılan Swift kararı ve pek çok fast food şirketinin Rusya'daki faaliyetlerini durdurduğunun açıklanmasından sonra tüm gözler Rusya'ya çevrildi. Rusya'da alınan son karar ise internetin geleceğini tartışmaya açacak cinsten. Başta ABD merkezli pek çok teknoloji şirket olmak üzere her konuda olduğu gibi teknoloji alanında da yaptırımlarla karşılaşan Rusya bir süredir üzerinde çalıştığı 'interneti dış dünyaya kapatma planı'nı devreye sokmaya hazırlanıyor.
Alınan karar neticesinde 11 Mart'a kadar ülkedeki internet sitelerinin sadece Rusya'da sunucusunun bulunacağı, uzantılarının sadece '.ru' olacağı ve Rusya DNS'ini kullanacak şekilde hizmet verecekleri ortaya çıktı. Açıklamada ayrıca Rus internet sitelerine yabancı kaynaklardan indirilen kodların silinmesi de istendi. Peki tüm bunlar ne anlama geliyor? Konuyu Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesi Görsel İletişim Tasarımı Anabilim Dalı Başkanı Doç. Dr. Ali Murat Kırık ve Siber Güvenlik Uzmanı Osman Demircan ile konuştuk.
UKRAYNA ÇAĞRIDA BULUNMUŞTU
Rusya ve Ukrayna arasındaki savaşın birçok alanı olduğu gibi medya ve interneti de derinden etkilediğini söyleyen Doç. Dr. Ali Murat Kırık, savaşın başlangıcından itibaren Ukrayna hükümetinin büyük teknoloji şirketlerine Rusya ile çalışmamaları gerektiği konusunda baskı yaptığını ve bu baskının kısmen başarılı olduğunu belirtti.
"Örnek vermek gerekirse sosyal medya şirketlerinin bazıları Rusya'ya erişimi engellemiş, bazıları da azaltmıştı. Hatta Ukrayna devleti Rusya'nın küresel internet bağlantısının kesilmesi noktasında büyük bir çağrıda bulunmuştu" diyen Doç. Dr. Kırık, Ukrayna'nın küresel internet alan adları ve IP adresleri sistemini denetleyen ABD merkezli uluslararası kâr amacı gütmeyen ICANN kuruluşuna bir mektup gönderdiğini hatırlattı. "Bu karar alınırsa Rusya'nın internet ile tüm bağları kesilebilir. Şayet bu olursa Rusya internetten ayrılmış olacak, Rus internet siteleri görüntülenemeyecek" diyen Doç. Dr. Kırık, karar neticesinde e-posta adreslerinin işlev göremez hale geleceğini, internet kullanıcılarının oturum açamayacağını belirtti.
'RUSYA'NIN BİR ANDA İNTERNETİN FİŞİNİ ÇEKMESİ...'
Ukrayna'nın talebinin yerine getirilmesinin pek de mümkün gözükmediğini söyleyen Doç. Dr. Ali Murat Kırık, "Bu durum olursa Rusya kendi internet sistemini geçebilir ve dünyadan bilgi akışı kesilebilir" diye konuştu. Dünyanın Rusların bilgi akışından geri kalmasını istemeyeceğini söyleyen Doç. Dr. Kırık, Rusya'nın yıllardır kendi internet ekosistemine yatırım yaptığını vurguladı. Rusya'nın kendi internetini yaratma gibi bir amacının olmasının doğal olduğunu söyleyen Doç. Dr. Kırık, "Ancak Rusya'nın bir anda internetin fişini çekmesi ihtimaller arasında değil. Bu isteğin kısa vadede gerçekleşebilmesi zor gibi gözükmekte" yorumunda bulundu.
Bağımsız bir internet sistemi için Rusya'nın üç ana bileşen oluşturması gerektiğini söyleyen Doç. Dr. Kırık, "Bir ağaca benzeyen hiyerarşik bir şemaya göre internet trafiğini düzenleyen bir yapı olan bir alan adı sistemine, kök sunucuya yani internet sorgularına ilk yanıt veren ve onları hiyerarşide daha aşağılardaki ad sunucularına yönlendiren bir bilgisayar ağına ihtiyacı olmakla birlikte tipik olarak İnternet Servis Sağlayıcıları tarafından yönetilen ve nihai sonuca götüren sorguları başlatmak üzere tasarlanmış bilgisayarlar olan mevcut çözümleyicilerini yeniden yapılandırmaları gerekiyor" ifadelerini kullandı. Doç. Dr. Kırık, bu üç ana bileşenin uygulanması ve bağımsız bir internet sistemine geçilmesi halinde Rusya'nın tıpkı Çin gibi global dünyadan kopabileceğini söyledi.
Rusya'nın küresel internet ağından çıkışının aslında bugün gündeme gelen bir konu olmadığının altını çizen Osman Demircan, 2019 yılında yaşananları hatırlattı. 2019 yılının ilk aylarında Rusya'nın kendi internet ağını kurması ile ilgili yasa tasarısını Rusya Federasyonu Devlet Duması tarafından ilk onayı aldığını söyleyen Demircan, altyapının bağımsız bir şekilde çalışabilmesi için bu tarihten itibaren konuyla ilgili çeşitli çalışmalara başlandığını söyledi.
Bu projenin özellikle güvenlikten sorumlu bakanlıklar tarafından tamamen desteklendiğini söyleyen Demircan, "Projenin temel amacı küresel internet kesilse dahi ülke içerisinde iletişimin herhangi bir dış güç tarafından kesilmemesiydi. Özellikle aktivistlerin ve muhaliflerin sosyal medya üzerindeki örgütlenmelerinin önüne geçmek için bu önlemler alınmıştı" diye konuştu. Rusya'nın ülke olarak '.ru' uzantılı alan adlarını yerel ağ içerisinde konuşlandırarak tüm interneti kısa bir süre içinde kapatabileceğini söyleyen Demircan, teknik altyapı olarak yıllardır hazırlık yapıldığını belirtti.
NEDEN 11 MART TARİHİ SEÇİLDİ?
"Tasarı ile ilgili olarak Duma sözcüsü Vyacheslav Volodin'in interneti kapatmadıklarını, interneti daha güvenli hale getirdiklerini söylese de 2022 yılına kadar gelinen süreçte yapılan testlerin tamamı yerel iletişimin ve ticaretin küresel internet sistemine bağlı kalmadan sağlanması yönündeydi" diyen Demircan, "11 Mart tarihine kadar isim sunucularının yerel ağ sağlayıcılarına taşınması tarih olarak Rusya Federasyonu Federal Koruma Servisi Özel İletişim ve Bilgi Servisi'nin kuruluş yılı olan 11 Mart'a denk geliyor" diyerek 11 Mart tarihine dikkat çekti.
Rusya'nın bu hamle ile internet ağından komple çıkmayı hedeflediğini söyleyen Demircan, ülkeye yapılan siber saldırıların yoğunluğunun artış olmasının, yaptırımların yoğunluğunun, ülkeye global hizmet veren sosyal ağların kontrolünün tam olarak sağlanamamış olmamasının tamamen bu ağdan çıkılabileceğini gösterdiğini belirtti. Demircan, "Sular durulmaya başladığında kendi yerel internet ağlarına ülke bazında IP bloklarına izin vererek giriş sağlanabilecek bir yapı kurgulandığı söylense de ülke içerisinden dünyaya erişimin tamamen kapanacakmış gibi görünüyor" diye konuştu.
RUSYA NE GİBİ PROBLEMLERLE KARŞILABİLİR?
Peki Rusya küresel internet sisteminden çıkarsa alternatif olarak ne kullanabilir ya da ne gibi teknik sorunlarla karşılaşabilir? Doç. Dr. Ali Murat Kırık, ülkede küresel internete alternatif olan sistemin bir süredir test edildiğini belirterek "Bu sistemin küresel muadili ile bağlandığı noktaları kısıtlamayı ve hükümete vatandaşlarının erişebilecekleri üzerinde daha fazla kontrol sağlamayı içermektedir" dedi. Rusya'nın bu sistemle birlikte küresel alan adı sistemi DNS'ten ayrılmak zorunda kalacağını söyleyen Doç. Dr. Kırık, Rusya'nın kendi DNS'ini oluşturabildiği takdirde sınırları içinde internet üzerinde en azından bir nebze de olsa kontrole sahip olacağını söyledi.
Ancak Rusya'nın binlerce sistemin yapılandırılmasını içerecek ve vatandaşların kullandıkları tüm farklı erişim noktalarını belirlemenin zor hatta neredeyse imkânsız olacağını söyleyen Doç. Dr. Kırık, "Her cihazın IP alarak internete bağlandığı düşünülürse bu söylediklerimizin doğru olduğu açığa kavuşacak" dedi.
'İNTERNETİN BİR ALTERNATİFİ YOK'
Rusya'nın küresel internet ağından çıktığı takdirde alternatif olarak kendi veri bankalarını kullanacağını söyleyen Osman Demircan, yeni sistemle birlikte erişime açılan sunucu ve bilgilerin dışında herhangi bilgiye ya da global kaynağa ulaşılamayacağını belirtti. "Maalesef internetin bir alternatifi yok" diyen Demircan, "Sadece erişimi kapatabilir ve bunun yerine kendi sunucularınıza erişimi açabilirsiniz. Bu şekilde ülke neye izin verirse sadece onlara erişim sağlanabilir" ifadelerini kullandı. Rusya'nın kendi yerel ağlarına geçmek her türlü simülasyon çalışmalarını gerçekleştirdiğini söyleyen Demircan, "Elbette çok sağlıklı bir şekilde çalışabilmesi için yapılması gereken çok fazla teknik konu olsa da var olan yapı bu geçişin sağlanmasına yeterli olabilir" diye konuştu.
Rusya'nın karşılaşabileceği ilk problemin yerel DNS sunucularında çıkabileceğini söyleyen Demircan, "DNS'in görevi IP adresini isme, ismi de IP adresine dönüştürmesidir. Bu şekilde internette girmek istediğimiz sitelerin adını yazdığımızda ulaşabiliriz. Gönderdiğimiz mailler DNS sunucuları sayesinde yönünü bulur. Bu yapıyı yerel internet ağında çok iyi kurgulamaları gerekecek. Çok güçlü sunuculara ihtiyaçlarının olması, öncesinde pandemi nedeniyle yeterli üretim yapılamaması şimdi ise savaş nedeni ile tüm ticaretlerinin durmuş olması eğer ellerinde yoksa bu sunuculara sahip olmalarını zorlaştıracaktır" diye konuştu.
YANDEX KULLANANLAR DİKKAT!
En büyük teknik sorunun '.ru' domain yapısına taşınmayan alan adlarında yaşanacağını söyleyen Osman Demircan, taşınma işlemi için verilen sürenin çok kısa olduğuna dikkat çekti. İnternetin fişi çekildiği takdirde Rusya ile iş yapan ama merkezi başka yerde olan kurumlarda çok ciddi iletişim problemleri yaşanabileceğinin altını çizen Demircan, "Elbette bir diğer sıkıntı da IP telefon kullanan kurumların hızlıca kendilerini adapte olmak zorunda kalacak olmaları" dedi. Tüm dünyaya başta mail hizmeti veren mail.ru ve Yandex gibi kurumların akıbetinin şimdilik soru işareti olduğuna dikkat çeken Demircan, "Bu kurumlardan kurumsal mail hizmeti alan kurumların yaptıkları sözleşmelerdeki maddeleri acilen hukuk büroları ile konuşmaları ve varolan hak taleplerini netleştirmeleri gerekiyor" uyarısında bulundu.
"Rusya tabanlı sunucu sistemlerinden hizmet alan diğer kurumların mail trafiklerinin durması ve bu süreç yüzünden doğacak iş kayıplarında kimin sorumlu olacağı konusunun da netleşmesi gerekmekte" diyen Demircan, bir diğer sıkıntının da mobil telefonlardan sağlanan internet üzerinde yaşanabileceği konusunda uyarıda bulundu. Ülkede internetin fişinin çekilmesinin Rusya telefonu dışında telefon kullanan ve roaming ile erişim sağlayan diğer ülke operatörlerinde sorunlar oluşturabileceğini söyleyen Demircan, "Roaming üzerinden internet hizmetinin kesilmesi özellikle Rusya'da iş yapan diğer ülke vatandaş ve kurumlarını kesinlikle zora sokacak bir durum yaratacak" ifadelerini kullandı.
'ÇİN GİBİ BİR SİSTEME DÖNÜŞECEK'
İnternet çağında olduğumuz bir dönemde Rusya'nın küresel internet sisteminden kopması ne gibi sonuçlar doğurabilir? Doç. Dr. Ali Murat Kırık, Rusya'nın Çin gibi dışa kapalı bir sisteme dönüşeceğine dikkat çekti. "Rusya küresel internet sistemini kapattığı an dünyanın birçok sitesine erişim kesilecek ve adeta Çin gibi dışa kapalı bir sisteme dönüşecektir" diyen Doç. Dr. Kırık, savaş süreci ile birlikte Rus internet altyapısının batılı güçler tarafından ağır bir darbe aldığına işaret etti.
Rusya'nın kendi internet sistemine geçiş yapmasıyla birlikte Google gibi siteler ve Facebook gibi sosyal medya ağlarının sansürleneceğini ve hatta engelleneceğini söyleyen Doç. Dr. Kırık, bu sitelere erişim için VPN gibi teknolojilere ihtiyaç duyulacağını söyledi. Doç. Dr. Kırık, "Bilindiği üzere Büyük Güvenlik Duvarı, Çin IP adreslerinden giden trafiğin engellenmesini gerçekleştirir. Dışarıya yönelik bir siteye bağlantı için tıklarsanız Facebook, Google gibi sitelere veya çok sayıda Batı medya kuruluşuna erişeme şansınız söz konusu değildir. Küresel kopuş bu sorunları beraberinde getirecektir" dedi.
'DEPREM ETKİSİNE NEDEN OLABİLİR'
Yaşanacak en büyük sorunun dünya ile Rusya'nın iletişimin kopması olacağını söyleyen Osman Demircan, yaşanacak olanların her şeyden önce internetin özgürlüğü için ciddi bir tehdit olduğuna dikkat çekti. Rusya'nın küresel internet sisteminden kopmasının ilerleyen günlerde uluslararası ilişkiler baz alındığında birçok ülkeye örnek oluşturabilecek bir durum olabileceğini söyleyen Demircan, "Haberlere sadece kendi verdikleri şekilde ulaşılabilmesi, sosyal ağların hiçbirine erişilmemesi, Vikipedi gibi bilginin özgürce paylaşıldığı ortamlara erişilememesi ülkenin hem teknik hem eğitim hem de ticari anlamda sıkıntılı bir sürece girebileceğini göstermekte" dedi.
İçinde bulunduğumuz çağın bilgi çağı olduğunu söyleyen Demircan, bilgiye erişimin kısıtlanmasının geri dönülemez sonuçlar doğurabileceğini söyledi ve "Sırf bu durum başta eğitim ve tıp gibi toplumu ilgilendiren konularda ülke kaynaklarına güveni sarsacağından akademik kaynaklarda ciddi beyin göçleri yaratabilir" diye konuştu. Rusya'nın küresel internet sisteminden kopmasından kripto para yatırımcılarının da etkileneceğini söyleyen Demircan, "İnternetin tamamen kesilmesi kripto yatırımcılarının ve diğer ülkelerden yatırım yapılan Rusya merkezli kripto borsalarını da ciddi boyutta zarara uğratacaktır. Bu kararın Rusya tarafından resmen açıklanması kripto borsalarının tamamında bir deprem etkisine neden olabilir" ifadelerini kullandı.
'OLDUKÇA RADİKAL BİR KARAR'
Rusya'nın internet sisteminden ayrılma kararının bir geri dönüşü olabilir mi? Günün birinde Rusya tekrar küresel internet sistemine geçiş yapabilir mi? Osman Demircan, internetin fişini çekme kararının bir geri dönüşünün mevcut olduğunu ancak bu konunun ciddi anlamda insan gücüne muhtaç bir durum olacağını söyledi. Demircan, "Başta DNS ve Router konfigürasyonları olmak üzere birçok kaynağın eski durumuna güncellenmesi ciddi bir zaman sonrasında da erişim problemleri yaratabilecek bir durum" ifadelerini kullandı.
Rusya'nın kendi internet sistemine geçiş kararının oldukça radikal gözüktüğünü söyleyen Doç. Dr. Ali Murat Kırık da bu kararı almanın sanıldığı kadar kolay olmadığına dikkat çekti. Sistemin başarılı olmaması ve vatandaşlardan tepki çekmesi gibi ihtimallerin söz konusu olduğunu söyleyen Doç. Dr. Kırık, "Sistem değişikliğine gitmek de gittikten sonra dönmek de zor. Rusya'nın bu durumu B planı olarak tuttuğu açık bir şekilde görülmekte" diye konuştu.
'RUSYA'DA VPN'LERE İLGİ CİDDİ ORANDA ARTTI'
Peki Rusya'da yaşayan ve küresel internet sistemine dahil olmak isteyen Rus vatandaşları DNS değiştirerek ya da VPN kullanarak internete giriş yapabilir mi? Eğer mümkünse bu seçenekler onlar için ne kadar güvenli olabilir? Rusya'nın artan ABD yaptırımlarının bir parçası olarak internetten engellenmekten yoğun endişe duyduğunu söyleyen Doç. Dr. Ali Murat Kırık, "Rus internet sektörünün dünyanın geri kalanından kopmuş olsa bile çalışır durumda kalması için bu testi başlatacağı ifade ediliyor. Rusya'nın tüm internet erişimini devlet kontrolündeki duvarlarla çevrili bir sisteme dönüştürmesiyle birlikte engellemeleri aşmak için kullanılan sanal özel ağlar da çalışamaz duruma gelecektir" dedi.
Geçtiğimiz yıl Rusya Federal Bilgi Teknolojileri ve Kitle İletişim Denetleme Kurumu'ndan (Roskomnadzor) bir açıklama yapıldığını ve yasa dışı içeriklere ulaşımda kullanıldıkları gerekçesiyle bazı VPN ağ geçitlerine erişimin kısıtlandığının duyurulduğunu hatırlatan Doç. Dr. Kırık, şu anda Rusya'da VPN'lere ilginin ciddi oranda arttığını paylaştı. Doç. Dr. Kırık, "Savaşın başlamasıyla ISP Cogent Communications'ın Rusya'daki hizmetlerini sonlandırdığını açıklamasıyla durum daha da karmaşıklaştı. Cogent, dünyadaki tüm internet trafiğinin yüzde 25'ini taşıyordu" dedi.
'UYDU İNTERNET SATIŞLARINDA PATLAMA OLABİLİR'
"İnternetin fişinin çekilmesi, VPN gibi hizmetlerin çalışmaması DNS'in sadece yerel çalışmasını sağlayacaktır" diyen Osman Demircan, yerel servis sağlayıcılarının atadığı DNS'ler ile ülke sınırlarında varolan sunucuların dışında herhangi bir yere erişim olmayabileceğini ve bu durumun mobil internet için de geçerli olacağını kaydetti. Rus vatandaşlarının bir çıkış kapısı olarak artık tüm dünyada maliyetleri erişilebilir seviyede olan uydu internet satışlarına yöneleceğini ve uydu internet satışlarında ciddi artışların yaşanacağını söyleyen Demircan, "Uydu internet bir çanak yardımı ile servis alınan ülkenin internet erişim noktasından internete erişim sağlayacağı için Rusya'nın aldığı teknik önlemlerin hiçbiri bu noktada işe yaramayacaktır. Uydu internet sağlayıcıları özgürce internetin tüm dünyada varolan kaynaklarına erişim sağlayabilecekler" diye konuştu.
'ENGELİN AŞILMASI DA ENGELLENİYOR'
Rusya küresel internet sisteminden çıkış yapan ilk ülke mi? Bu yoldan geçen ülkeler hangi tecrübeleri yaşadı? Doç. Dr. Ali Murat Kırık, küresel internet sisteminden çıkan ülkelerin başında Çin'in geldiğini söyledi. Çin'deki bütün internet servis sağlayıcılarının Çin Bilişim Bakanlığı'ndan lisans almak zorunda olduklarını söyleyen Doç. Dr. Kırık, Çin Güvenlik Seddi adı verilen güvenlik önleminin oldukça sağlam bir altyapıya sahip olduğunu ve Batı kaynaklı birçok siteye erişimin engellendiğini belirtti. Doç. Dr. Kırık, Çin dışında Myanmar, Suudi Arabistan ve İran'da da hükümetin izin vermediği sitelere girmenin tamamen yasak olduğunu söyledi. Osman Demircan da Çin'e dikkat çekerek "Çin'de VPN hizmetleri dahil dışarı erişim 'Büyük Güvenlik Duvarı' tarafından engellendiği için engelin aşılması da engelleniyor" ifadelerini kullandı.
'BARIŞ ZAMANINDA DA RUSYA'NIN GÜNDEMİNDEYDİ'
Peki Rusya'yı siber güvenlik ve internet konusunda nasıl bir gelecek bekliyor? Swift kararları ve benzer yaptırımlardan sonra özellikle Batı ülkelerinin Rusya'dan tamamen kopacağını söyleyebilir miyiz? Doç. Dr. Ali Murat Kırık, Rusya'daki baskı ve yaptırımlar sonrasında kripto paralara ilginin artacağını söyledi. Rusya'nın siber ordusunun dünyada adından söz ettirdiğini söyleyen Doç. Dr. Kırık, şimdiden net bir şey söylemenin doğru olmayacağını belirterek "Ancak Rusya'nın alternatif bir arayış içerisinde olduğu bir gerçektir" ifadelerini kullandı. Doç. Dr. Kırık, Rusya'nın kendi kurduğu internet altyapısı olan Runet'in bu dönemde adından fazla söz ettireceğini söyledi.
Osman Demircan da Rusya'nın küresel internet sisteminden çıkmasıyla birlikte siber güvenlik adına tarihin en güvenli günlerini yaşayabileceğini belirtti. "İnternetin kapalı olması ülkenin kaynaklarına dışarıdan erişimi keseceği için siber saldırılara maruz kalınmasının da önüne geçecek" diyen Demircan, internet sisteminden çıkma fikrinin 2019'daki barış zamanında da Rusya'nın gündeminde olduğuna dikkat çekti.
'FAKS GÜNLERİNE GERİ DÖNÜLEBİLİR'
Siber tehditlerin internete bağlı sistemlerde sonlansa da internete bağlı olmayan, sadece kendi içinde birbirine bağlı olan scada sistemlerde devam ettiğini vurgulayan Osman Demircan, "Bu sistemlerin ele geçirilmesi için fiziksel olarak içeride bir insan müdahalesine muhtaç olduğundan hâlâ hack'lenme olasılıkları çok yüksek. Nükleer santraller, elektrik dağıtım sistemleri, su arıtma sistemleri gibi kapalı devre çalışan sistemler insan müdahalesi ile hâlâ hack'lenebilir durumda" diye konuştu.
Küresel internet sisteminden kopmanın aynı Swift yaptırımı gibi Rusya'nın Batı ülkelerinden tamamen kopmasına neden olacağını söyleyen Demircan, "Burada asıl düşünülmesi gereken hâlâ ticaretin sürdüğü ülkelerle iletişimi nasıl sağlamayı planladıkları ya da para transferleri için alternatiflerin ne olduğu olmalı. Dışarıdan bakıldığında tamamen bir internet izolasyonu eski günlerdeki gibi faks çekilerek yapılan ticaret günlerine ülkeyi döndürebilir" ifadelerini kullandı.
