Özelleştirilen TTK ocakları kara geçti

ZONGULDAK'ta kara elmas, özel sektör tarafından üretilmeye başlandıktan sonra zarar değil kar getirmeye başladı. Yıllardır zarar rekorları kıran Türkiye Taşkömürü Kurumu'na (TTK) bir ton kömür, 36 milyon lira ile 17 milyon lira arasında değişen rakamlarla maloluyor. Özel sektör ise TTK'nın işletmesini devrettiği aynı ocaktan, aynı işçiler ile aynı taşkömürünü 7 milyon liraya malediyor. Üstelik zarar değil kar ediyor.
Bu aradaki büyük maliyet uçurumu neden? Bu sorunun cevabı, herkes tarafından bilinen bir gerçeğin, yaşanarak ortaya çıkmasında yatıyor. TTK'lı bir yetkili, 1997 yılında 70 trilyon liraya ulaşan zararın büyük bir bölümünün dışardan yapılan siyasi müdahalelerden kaynaklandığını belirtiyor. Yönetimden, işçi alımına kadar her alanda yapılan politik müdahaleler, TTK'yı bir işletme olmaktan çıkarıp, tam bir arpalık haline getirmiş. Sonuç, TTK'li bir işçi bir ay boyunca 403 kilo taşkömürü çıkarmaya başlamış. Oysa rödövans usulüyle işletme hakkı özel sektöre devredilen maden ocaklarında bir işçinin çıkardığı kömür 1 ton 300 kiloya ulaşıyor.
Zonguldak'ta 1989 yılından itibaren başlayan rödövans sistemiyle 20 sahada maden ocağı özel sektöre devredildi. Ocak sahipleri TTK'ya her çıkardıkları ton kömür için para ödüyorlar. Bu paranın da adına rödövans deniliyor. TTK bu hakkı en fazla 10 yıl boyunca özel sektöre devrediyor. Her ocağın TTK'ya ürettiği fiyat farklı. Bu fiyat ton başına 1 milyon 300 bin lire ile 1 milyon 900 bin lira arasında değişiyor. Özel ocaklar, çıkardıkları kömürü kendileri pazarlıyorlar.
TTK'da bir işçinin aylık maaşı ortalama brüt 195 milyon lira. Dört maaş ikramiye ve prim alıyor. Özel maden ocaklarında ise bir işçinin maliyeti brüt 100 milyon lira. TTK'da kardan çok işçinin istihdamı düşünülüyor. Çalışmayan kişilere bile maaşlar ödendiği iddia ediliyor. TTK'da hesap makinası tamircisi, daktilo tamircisi, 100 garson, 800 güvenlik elemanı çalışmış. Zararın büyük bölümünün personel gideri olduğu düşünülerek, 55 bin olan TTK çalışanı 17 bine düşmüş. Ancak bu yıl da yaklaşık 100 trilyon lira zarar bekleniyor.
TTK'da giderek büyüyen zarara karşılık, özel maden ocaklarını işleten firmalar hızla zenginleşerek büyümeye başladı. Zonguldak'ta sinemasından lokantasına kadar her işletmenin sahibi olan TTK'nın yerini, artık kar eden maden ocaklarına sahip olan işadamlarının yatırımları alıyor.
Ancak özel maden ocakları, başta Zonguldak Maden İş Sendikası olmak üzere özelleştirme karşıtı olarak bilinen DSP milletvekili Mümtaz Soysal'ın engelleriyle karşılaşıyor.

Tarih kitaplarında Zonguldak adının "bataklık" anlamına gelen "Zongalık"tan geldiği yazar. 1829'da Uzun Mehmet, ilk kez yanartaşı bulur. 1848 yılından itibaren kömür ocaklarını Fransızlar ve İtalyanlar işletmeye başlar. Böylece Osmanlı, ilk kez yabancı sermaye ile tanışır. Cumhuriyetin ilanı ile yabancı şirketlerin işlettikleri taşkömürü ocakları devletleştirilir. Karabük ve Ereğli Demir Çelik fabrikaları, yıllarca Zonguldak'ın taşkömürü ile beslenir. Kısacası Zonguldak kara elmasla büyür.. Sonunda, Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK), Zonguldak'ın tek sahibi olur. Öyle ki, "TTK'nın bir bayrağı eksik" sözleri dillerde dolaşmaya başlar. Ancak bu maden imparatorluğu, Ankara'ya yenik düşer. Sahip olduğu zengin maden ocakları ile kar etmesi gereken TTK, politikanın içine çekilerek, yılda trilyonlarca lira zarar eden, en büyük arpalık haline getirilir.
Tek kurtuluş olarak görülen özelleştirme ise bugünlerde Zonguldak'ı ikiye hatta üçe böldü. Bir yanda madenleri işleten özel sektör, diğer yanda Maden İş Sendikası ve üzerinde çeşitli oyunların döndüğü TTK.. Bütün bu karmaşaya rağmen, özel sektör büyük bir hırsla, 1989 yılında itibaren işletmeye başladığı maden ocaklarında maliyetleri dörtte bire düşürürken, aynı işçi ve aynı ocakta kar etmeye başladı. Zonguldak, fırsat verilirse bir dönüşümün eşiğinde.. Üç bölümlük bu dizide, TTK ile özel sektörün işlettiği taşkömürü ocaklarındaki farkı ortaya koymaya çalışacağız.

Yarın: Sendikaların ve KİGEM'in tepkisi..