Aruz Ölçüsü Nedir, Nasıl Bulunur? Aruz Vezni Örnekleri İle Konu Anlatımı

Aruz kelime anlamı olarak Arapça bir kelime olup sözlük anlamı çadırın ortasına dikilen direk anlamına gelmektedir. Edebiyat teriminde aruzun anlamı ise mısralarda hecelerin uzunluk ve kısalıkları temeline dayanmış nazım veya şiir ölçüsüdür.

Aruz Ölçüsü Nedir?

Aruz ölçüsü bir şiir ölçüsüdür. İlk olarak Arap Edebiyatında kullanılmıştır. Daha sonra İran Edebiyatına geçmiştir. Türk şairleri ise on birinci yüzyıldan sonra kullanmaya başlamıştır. Aruz ölçüsü dizelerdeki hecelerin kısalıkları ve uzunluklarının temeline dayanan şiir ölçüsü anlamına gelmektedir.

Aruz ölçüsünün rahat olarak kullanılması için uzun hecelere ihtiyaç duyulur. Kullanılan bu ölçü genelde Türkçenin kelime yapısına uygun değildir. Aruz ölçüsünü ilk kullanan Karahanlılar’dır. Fakat Karahanlılar dilimizin kelimelerini bozarak kısa heceleri uzun okumuşlardır. Zaman geçtikçe kelimeler yeterli olamamış ve Arapça ile Farsça kelimeler de kullanılmaya başlanmıştır.

Aruz ölçüsü Divan Edebiyatının şiir ölçüsü biçimidir. Bu anlamda yazılan ilk Türk eseri Kutadgu Bilig'dir. Bu eseri Yusuf Has Hacib yazmıştır. Ayrıca zamanla bu ölçü Türkçeye en iyi şekilde uyarlanmıştır. Mehmet Akif Ersoy, Yahya Kemal Beyatlı, Faruk Nafiz Çamlıbel gibi şairlerimiz bu ölçüyü kullanmıştır.

Arapça ve Farşçadan gelen âb, ûl gibi uzun ünlüler ile kurulan iki sesli hecelerle rûy, cûy gibi üç sesliler, aruz ölçüsünde bir buçuk hece değerinde gösterilir. Bu dilden gelen iki ünsüz bitişik olarak ve ''-.'' işaretleri ile gösterilir. Ayrıca dize sonunda bütün hecelerde uzun-kapalı ''-'' heceler kabul edilir. Dize sonlarındaki sesler uzun veya kısa olsa da mutlaka uzun kabul edilir.

Aruz Ölçüsü Nasıl Bulunur?

İlk olarak heceler açık veya kapalı mı olduğuna bakılmalıdır. Medli hecelerin var olup olmadığı kontrol edilir. Daha sonra hecelerin açık be kapalı değerleri kontrol edilir. Heceler karşılaştırılması yapıldıktan sonra açık kapalı değerler çizgi ve nokta olarak ayrı bir yere geçilir. Mısraların sayısına göre ise tef'ile sayısı tahmin edilir ve ilk tef'ile en az heceden oluşmaktadır.

Aruz Vezni Örnekleri ile Konu Anlatımı

Divan şiirlerinde ahengi oluşturan vezne aruz denir. Aruz vezninde düz kalıplar ve karışık kalıplar bulunmaktadır. Bunlara örnek şu şekilde verilebilir:

Düz kalıp ile yazılmış aruz ölçüsü örneği;

1) Mefâilün/ Mefâilün / Mefâilün / Mefâilün

2) Müstef'ilün / Müstef'ilün / Müstef'ilün / Müstef'ilün /

3) Müstef'ilâtün / Müstef'ilâtün / Müstef'ilâtün / Müstef'ilâtün /

4) Feûlün / Feûlün / Feûlün / Feûlün /

Karışık kalıp ile yazılmış aruz ölçüsü örneği

1) Mefâilün / Mefâilün / Feûlün

2) Feilâtün / Feilâtün / Feilâtün / Feilün

3) Fâilâtün / Fâilâtün / Fâilâtün / Fâilün